Đức mẹ mặc áo choàng lông

Đức mẹ mặc áo choàng lông
Sabahattin Ali

Phần 1

Cho đến nay, trong số tất cả những bạn bè quen biết, người ấy đã để lại cho tôi những ấn tượng sâu sắc nhất.

Năm tháng đã trôi qua nhưng có bao giờ tôi quên được nỗi xúc động đã trải qua khi ấy. Chỉ cần ngồi lại một mình là lập tức trước mắt tôi lại hiện lên khuôn mặt chất phác của Raip Êphenđi cùng với ánh mắt đăm chiêu tư lự và nụ cười rụt rè ngượng ngập. Con người ấy không có gì đặc biệt, chỉ là một người bình thường mà ta vẫn hay gặp trên đường và không bao giờ để mắt đến. Có lẽ trong cuộc sống của những người như thế cũng chẳng có điều gì đáng làm cho ta phải bận tâm. Mà nếu tình cờ có gặp những con người như vậy thì trong óc ta sẽ nảy ra câu hỏi: "Họ sống ở trên đời này để làm gì nhỉ? Họ cũng hít thở không khí, đi lại trên mặt đất, nhưng trong sự tồn tại đáng thương ấy liệu họ có tìm thấy một ý nghĩa nào không nhỉ?".

Song trước khi đặt câu hỏi như thế, có lẽ ta cũng nên thử tìm hiểu về họ kỹ càng hơn. Ta sẽ không thể ngờ rằng có những hoàn cảnh đặc biệt đã làm cho họ phải thu mình lại, che giấu cuộc sống nội tâm của mình trước những người xa lạ. Đáng lý phải lên án tính kín đáo của họ nhưng ta hãy thử cố gắng đi sâu vào thế giới nội tâm đầy bí ẩn ấy, chắc ta sẽ bắt gặp những tâm hồn không kém phần phong phú. Có điều thường là khi người ta đánh mất một cái gì đó thì hay đi tìm ở những nơi mà người ta cho rằng sẽ có thể tìm thấy nó. Chúng ta dễ bắt gặp một dũng sĩ sẵn sàng xông vào chốn hang sâu quen thuộc để giao chiến với con rồng hung dữ hơn là nhìn thấy một người dám chui xuống giếng mà không biết những gì đang đợi anh ta ở trong đó. Nhưng tình cờ tôi đã đánh giá được đúng phẩm chất của Raip êphenđi.

Sau khi bị mất việc ở nhà băng, tôi lang thang trong thành phố Ankara để tìm việc. Cho đến bây giờ tôi cũng không hiểu tại sao mình đã bị thải hồi. Người ta nói là để giảm biên chế, nhưng chỉ một tuần sau đó đã có người khác ngồi vào chỗ của tôi. Với số tiền còn lại trong túi tôi có thể chật vật sống tạm đến cuối hè, nhưng mùa đông khắc nghiệt đã đến gần buộc tôi phải suy nghĩ đến việc trả tiền trọ cho khách sạn nơi tôi đang sống cùng với một người bạn. Và vì túi tiền đã cạn nên cũng không thể tiếp tục đặt cơm tháng trong một quán ăn bình dân được nữa. Tôi đã uổng công gõ hết cửa này đến cửa khác để xin việc làm dù biết trước rằng mình sẽ bị từ chối. Tôi đã giấu bạn bè thử xin một chân bán hàng nhưng rồi cũng không được nhận. Sau thất bại này tôi đã lang thang mấy đêm liền trong thành phố với một nỗi tuyệt vọng chán chường. Ngay cả lúc bạn bè rủ đi uống một vài ly rượu tôi cũng không thể nào dứt bỏ được những ý nghĩ buồn thảm ấy. Lạ thay, càng tuyệt vọng tôi lại càng chán nản và trở nên rụt rè nhút nhát hơn. Tôi lẩn tránh bạn bè quen thuộc, ngay cả với bạn nhậu, cũng như những người trước kia tôi có thể mượn tiền mà không e ngại. Bây giờ để trả lời cho câu hỏi : " Công việc thế nào ? " tôi thường lảng tránh bằng một nụ cười gượng gạo : " À, vẫn thế… sống tạm bằng những công việc lặt vặt…" và ngay sau đó tôi tìm cách đánh bài chuồn để khỏi phải trả lời những câu hỏi khác.

Có lần vào buổi chiều, tôi lang thang trên đường phố vắng vẻ, đắm mình trong bầu không khí mùa thu tươi mát. Có lẽ người ta không thể no được bằng không khí nhưng dù sao nó cũng làm cho tinh thần sảng khoái hơn. Những tia nắng cuối cùng của mặt trời đang nhảy nhót trên những tấm kính của tòa nhà Hội đồng và nhuốm một màu đỏ thẫm lên những phiến đá trắng. Phía trên những hàng thông non và phượng vĩ, những đám sương mù bồng bềnh như những làn khói. Mặt đường nhựa sáng loáng, lấp lánh những vệt bánh xe. Những người công nhân lặng lẽ rảo bước trên các vỉa hè. Có lẽ họ từ công trường nào đó trở về. Có vẻ họ hài lòng với cuộc sống của họ. Nhìn cảnh đó không thể suy luận khác được, nhất là ở một người đang có tâm trạng như tôi. Vào đúng lúc ấy một chiếc xe du lịch phóng ngang qua và tôi kịp nhận thấy sau kính xe thấp thoáng một khuôn mặt quen quen. Chạy được khoảng hơn chục mét chiếc xe dừng lại. Từ trong xe một người bạn học cũ của tôi là Hamđi mở cửa ra vẫy tôi lại. Tôi bước đến gần.

- Cậu đi đâu đấy ? - Hamđi hỏi.

- Chẳng đi đâu cả. Dạo loanh quanh vậy thôi.

- Nếu vậy thì đến chỗ tớ đi.

Và không đợi tôi đồng ý, Hamđi kéo tuột tôi lên xe, để tôi ngồi ngay bên cạnh anh.

Hóa ra là Hamđi đang trên đường về nhà sau một chuyến đi thanh tra các nhà máy của công ty nơi anh ta đang làm việc.

- Tớ đã điện cho nhà tớ là hôm nay tớ về, vì vậy có lẽ ở nhà đã chuẩn bị đón. Nếu không thì tớ đã chẳng mời cậu.

Tôi bật cười.

Trước kia chúng tôi vẫn thường gặp nhau, nhưng từ ngày tôi rời khỏi nhà băng đến nay hai đứa chưa có lần nào gặp lại. Hamđi là phó giám đốc công ty buôn bán máy móc và đồ gỗ, do vậy thu nhập cũng khá. Nhưng tôi đã không đến nhờ Hamđi giúp đỡ, hơn nữa tôi còn cố tình lánh mặt vì chỉ sợ anh ta nghĩ rằng tôi đến để cầu cạnh hoặc để vay tiền.

- Thế nào, cậu vẫn làm ở nhà băng đấy chứ ?

- Không, đi rồi… - Đi đâu ?

- Hiện nay thì chưa đi đâu hết… Hamđi chăm chú nhìn tôi từ đầu đến chân như đang cân nhắc xem có nên mời tôi đến nhà nữa hay không. Nhưng ngay sau đó, anh ta mỉm cười kẻ cả rồi thân mật vỗ vai tôi :

- Cũng chưa phải là tai vạ gì đâu… Tối chúng ta sẽ bàn thêm và sẽ nghĩ ra cách thoát.

Rõ ràng là Hamđi rất hài lòng với bản thân và với địa vị hiện nay của mình. Còn sao nữa ! Anh ta có thể cho phép mình xài sang một chút bằng cách ra tay cứu giúp một người bạn đang gặp cơn hoạn nạn. Những lời nói của Hamđi khơi dậy trong lòng tôi một tia hy vọng.

Hamđi sống trong một căn nhà không lớn lắm nhưng đầy đủ tiện nghi. Vợ anh ta là một người đàn bà không đẹp nhưng cũng dễ coi, bước ra đón. Hai vợ chồng thản nhiên hôn nhau trước mặt tôi. Sau đó Hamđi vào nhà tắm bỏ mặc tôi và vợ anh ta ngoài phòng khách. Anh ta cũng chẳng giới thiệu tôi với vợ và vì vậy tôi cảm thấy lúng lúng không biết phải xử sự ra sao. Vợ Hamđi đứng gần cửa thỉnh thoảng liếc nhìn tôi. Hình như cô ta cũng định mời tôi ngồi nhưng có lẽ cho rằng tôi là một nhân vật chẳng quan trọng cho lắm nên để đứng vậy cũng được. Một lát sau cô ta chậm rãi bỏ đi.

Thật là thú vị ! - Tôi thầm nghĩ - Không hiểu tại sao những người như Hamđi, không bao giờ xem thường những quy tắc lễ nghi, hơn nữa có thể còn rất coi trọng chuyện đó, đã đạt được những địa vị cao trong xã hội, thành đạt trong cuộc sống lại có thể cẩu thả bỏ tôi đứng ở giữa phòng như thế này. Có lẽ đó là sự đãng trí của những kẻ mau thành đạt trong khi cư xử với bạn cũ nhất là đối với những người nghèo chăng ? Với họ chẳng có gì khó khăn cho lắm khi chuyển sang cách xưng hô trịch thượng, suồng sã " cậu cậu, tớ tớ " hoặc là đột ngột ngắt lời người mình đang tiếp chuyện bằng một câu chẳng ăn nhập vào câu chuyện và ném về phía họ một cái nhìn đầy thương hại… Thời gian gần đây tôi đã quen với chuyện ấy nên cũng không phật lòng nữa. Bỗng nhiên tôi muốn lặng lẽ rời khỏi nơi đây để thoát khỏi tình trạng lúng túng này. Nhưng đúng lúc ấy một người đàn bà có tuổi, dáng dấp quê mùa, đeo tạp dề trắng, đội mũ trùm, đi đôi tất đen cũ bước vào phòng và lặng lẽ đặt lên bàn nhỏ một khay với hai ly cà phê. Tôi chẳng biết làm gì hơn, đành ngồi xuống ghế bành lớn bọc bằng vải màu xanh thẫm có thêu hoa vàng và đợi chủ nhân ra. Tôi nhìn quanh phòng. Trên tường treo đầy những bức ảnh gia đình và chân dung các nghệ sĩ. Trong góc phòng, trên chiếc xích đông lăn lóc một vài cuốn sách rẻ tiền, loại sách đó chỉ 25 kurus (1) một cuốn. Có lẽ bà chủ thỉnh thoảng đọc để giải buồn. Cạnh đấy là một chồng tạp chí mốt quần áo. Trên kệ nhỏ kê dưới bàn có mấy cuốn album cũ. Không biết làm gì hơn tôi cầm lên một cuốn nhưng chưa kịp giở ra thì Hamđi bước vào. Một tay anh ta chải mớ tóc còn ướt, tay kia đang gài khuy chiếc áo thể thao màu trắng.

- Nào, kể xem cậu sống ra sao ?

- Có gì mà kể. Mình đã kể hết rồi… - Tôi trả lời.

Nhìn thái độ Hamđi có thể thấy rõ anh ta thích thú cuộc gặp gỡ với tôi. Ai mà chẳng thích khi có dịp được khoe khoang những thành đạt của mình trước bạn cũ, nhất là đối với những kẻ không gặp may và lại càng cảm thấy nhẹ nhõm khi nhận thấy những nỗi bất hạnh đang ụp lên đầu những người quen lại không rơi vào mình. Lẽ dĩ nhiên là khi ấy người ta sẽ cảm thấy một sự thương hại đối với những kẻ xấu số. Rõ ràng là trong lúc ấy Hamđi đang trải qua những cảm nghĩ như thế.

- À, thế còn việc viết lách ra sao ? Vẫn viết đấy chứ ?

- Thỉnh thoảng cũng có viết tí chút… Thơ và truyện ngắn.

- Nhưng có đem lại kết quả gì không ?

Tôi mỉm cười đoán biết thế nào anh ta cũng hỏi câu ấy.

Sau khi đã chỉnh cho tôi một trận là không có đầu óc thực tế, Hamđi khuyên tôi nên bỏ cái trò vô ích ấy đi. Văn học theo anh ta chỉ nên ham mê lúc còn ở trường phổ thông chứ khi đã trưởng thành thì nó hoàn toàn vô ích và đôi khi còn có hại nữa. Hamđi quở trách tôi như đối với một đứa trẻ, không cho phép thanh minh phản đối. Trong những câu nói của mình, anh ta cũng không hề dấu những ưu thế của anh so với tôi. Với một nụ cười có lẽ là rất đần độn trên môi, tôi im lặng nghe anh ta, không hề phản đối và còn cố tỏ vẻ rất thán phục. Điều đó lại càng làm cho Hamđi nói hăng hơn.

- Thôi được rồi. - Hamđi kết luận - Ngày mai cậu đến chỗ tớ. Chúng ta sẽ nghĩ ra cách gì đó. Tớ biết, cậu là một tay cũng thông minh nhưng hồi ở trường lại là một tên chúa lười biếng. Nhưng nói chung điều ấy cũng chẳng quan trọng gì. Khi cần thiết cuộc sống sẽ dạy cho chúng ta biết chăm chỉ. Ngày mai đến tớ sớm nhé !

Có lẽ Hamđi đã nhầm lẫn về việc chính anh ta chứ không phải tôi là lười biếng, lêu lổng hồi còn đi học. Hoặc có thể anh ta vẫn nhớ điều ấy nhưng tin chắc rằng tôi sẽ không phản đối.

Hamđi đứng lên cho thấy là đã đến lúc tôi phải ra về. Tôi cũng đứng ngay dậy, chìa tay về phía anh ta nói :

- Cảm ơn sự tiếp đãi nồng hậu !

- Cậu đi đấy à ? Ngồi chơi tí đã… Còn sớm mà… Mà thôi, tuỳ cậu… Trong lúc nói chuyện tôi cũng quên mất rằng anh ta mời tôi đến để dùng bữa tối. Nhưng có lẽ bây giờ đã muộn. Chính Hamđi hình như không muốn nhắc lại lời mời. Anh ta tiễn tôi ra cửa.

- Cho mình gửi lời chào phu nhân - Tôi vừa nói vừa đội mũ.

- Được rồi, được rồi… Nhớ đừng quên đấy ! Ngày mai chúng ta sẽ bàn chuyện của cậu. Đừng có rầu rĩ như thế ! - Vừa nói Hamđi vừa vỗ vỗ vào lưng tôi.

Khi tôi bước ra ngoài đường trời đã tối. Phố xá đã lên đèn. Hít một hơi thật sâu không khí đầy bụi nhưng lại có cảm giác như nó vô cùng trong sạch, tươi mát, tôi chậm rãi bước về nhà.

Phần 2

Ngày hôm sau tôi đến văn phòng của Hamđi. Tôi đã do dự mãi trước khi quyết định đến đây. Thực ra Hamđi cũng chưa hứa hẹn cụ thể gì cả. Câu nói : " Ngày mai đến chúng ta sẽ nghĩ ra cách thoát " , có thể chỉ là một câu nói xã giao và hoàn toàn chẳng có điều gì ràng buộc. Những lời hứa trịch thượng như vậy tôi đã nghe mãi. Cuối cùng tôi quyết định cứ đến. Không phải tôi đã bị cám dỗ bằng niềm hy vọng sẽ tìm được việc, mà là một sự ham muốn kỳ quặc, muốn uống tới giọt cuối cùng ly rượu nhục nhã đã đưa tôi đến đó. " Nếu như chiều hôm qua mi đã nhẫn nhục ngồi nghe bài thuyết giáo của Hamđi cho phép hắn ta đóng vai người bảo trợ thì bây giờ còn e ngại gì nữa mà không kéo lê cái vận rủi của mi cho tới cùng… ". Tôi tự nhủ thầm.

Người ta yêu cầu tôi ngồi chờ ở phòng đợi một lát. Nhưng khi bước vào căn phòng làm việc của Hamđi, tôi cảm thấy hình như trên môi tôi lại xuất hiện cái nụ cười đần độn như hôm qua và điều ấy làm cho tôi khó chịu.

Hamđi vừa lật lật những tờ giấy trên bàn vừa trao đổi với những người giúp việc ra vào liên tục. Bằng một cái gật đầu anh ta ra hiệu cho tôi ngồi xuống ghế rồi lại tiếp tục vùi đầu vào công việc của mình. Tôi lặng lẽ ngồi xuống, đắn đo không biết có nên chìa tay ra hay không. Bây giờ trông tôi giống như một kẻ đi cầu cạnh, và do đó cách cư xử như vậy thật là phù hợp. Chiều hôm qua khi bị Hamđi kéo lên xe tôi còn là một người bạn học cũ, nhưng chỉ sau 12 giờ đồng hồ giữa chúng tôi đã có một khoảng cách không sao vượt qua được. Quan hệ giữa con người thường được hình thành một cách giả tạo, kỳ quặc đến nực cười và hoàn toàn xa lạ với tình người chân thật.

Từ chiều hôm qua cho đến lúc này hình như chúng tôi không hề có điều gì thay đổi, song một vài chi tiết nhỏ nhặt tưởng như không có gì đáng kể mà chúng tôi vừa biết thêm về nhau đã tách mỗi người ra một phía. Và điều đáng ngạc nhiên hơn cả là chúng tôi chấp nhận sự thay đổi ấy như là một lẽ đương nhiên. Tôi cảm thấy bực mình. Nguyên nhân của nỗi bực tức ấy không phải tại tôi cũng chẳng phải vì Hamđi mà chính là vì tôi đang có mặt ở đây.

Cuối cùng chỉ còn lại hai người trong phòng. Lúc này Hamđi mới để ý đến tôi.

- Tôi đã tìm được việc cho anh. - Hamđi chớp chớp mắt đầy ý nghĩa, đoạn giải thích thêm. - Tôi đã nghĩ ra một chức vụ dành riêng cho anh. Công việc của anh là theo dõi giấy tờ luân chuyển trong các nhà băng, đặc biệt là trong nhà băng của chúng ta. Anh có trách nhiệm liên hệ với những công ty và những nhà băng khác. Còn lúc rãnh rỗi thì cứ việc ngồi chơi, nếu muốn có thể làm thơ nữa. Tôi đã làm việc với người quản lý. Mọi thủ tục giấy tờ sẽ làm nhanh thôi. Thời gian đầu anh sẽ nhận khoảng bốn mươi đến năm mươi lia một tháng, sau này tất nhiên sẽ tăng thêm. Vậy đấy, bắt tay vào việc đi thôi. Chúc anh thành công.

Hamđi vẫn ngồi nguyên trên ghế chìa tay ra. Tôi vội vàng nắm lấy tay anh và ấp úng một câu cảm ơn. Hamđi có vẻ rất hài lòng. Về bản chất có thể anh ta là người không đến nỗi tồi, nhưng cũng cần phải hiểu rằng việc nhận tôi vào làm có thể cũng là vì lợi ích của công việc. Khi bước ra hành lang tôi đã đứng do dự một lát. Có nên đến ngồi vào chiếc bàn làm việc của người ta đã chỉ định cho mình hay là bỏ đi. Đầu vẫn cúi xuống, tôi hỏi thăm một nhân viên đi ngang qua xem phòng làm việc của người phiên dịch Raip-êphenđi ở đâu. Người đó giơ tay chỉ rồi vội vã bỏ đi. Tôi đứng lại một mình. Tại sao tôi lại không quyết định bỏ đi ? Tôi sợ mất nguồn thu nhập bốn mươi lia một tháng chăng, hay là tôi không muốn làm mất lòng Hamđi ? Không ! Đúng hơn cả có lẽ là vì tôi sợ hãi. Chẳng phải mấy tháng nay tôi đã lang thang không có việc làm đó sao ? Tôi sẽ còn phải lang thang như vậy bao lâu nữa, ai mà biết được. Bỏ đi - tất nhiên là cũng được. Nhưng đi đâu ? Biết gõ vào cánh cửa nào nữa ? Tôi chẳng còn sức lực và lòng quyết tâm để làm lại tất cả từ đầu.

Cuối cùng tôi tìm thấy phòng làm việc của mình. Raip-êphenđi đang ngồi ở đó, cắm cúi trên chồng giấy. Tôi lập tức nhận ngay ra ông ta khi nhớ lại lời của Hamđi : " Chúng tôi đã sắp xếp anh làm việc trong phòng của Raip-êphenđi . Đó là một người dễ chịu, lặng hơn nước, thấp hơn cỏ ". Việc Hamđi gọi ông là " êphenđi " (1) chứ không gọi là " bây " như hiện nay thường gọi làm cho tôi phải chú ý. Tôi hình dung đó là một người gầy gò, tóc bạc, râu ria không cạo và đeo kính.

- Ông là Raip-êphenđi ? - Tôi hỏi.

Người đàn ông ngước mắt lên nhìn tôi. Sau đó bằng giọng nói dè dặt - có thể gọi là sợ sệt - ông trả lời :

- Vâng, tôi. Còn ông có lẽ là người cộng tác mới của công ty. Người ta đã kê sẵn cho ông một chiếc bàn kia. Xin mời !

Tôi ngồi sau chiếc bàn loang lổ vết mực và những đường kẻ ngang dọc, kín đáo quan sát người đồng nghiệp, hy vọng sẽ xác lập được những ấn tượng đầu tiên - cho dù có thể là không chính xác - về con người sẽ cùng ngồi với mình trong một căn phòng. Raip-êphenđi vẫn cắm cúi làm việc như không nhận thấy sự chú ý của tôi.

Tôi ngồi như vậy cho đến trưa, không hề rời mắt khỏi người đồng nghiệp của mình. Ông ta đã bắt đầu hói, dưới những sợi tóc cắt ngắn lưa thưa có thể nhìn thấy lớp da đầu nhợt nhạt. Những vết nhăn hằn rõ dưới dáy tai. Những ngón tay dài, gầy guộc kẹp chiếc bút máy miệt mài đưa đi đưa lại trên giấy. Hình như Raip-êphenđi đang dịch văn bản gì đó. Đôi khi, những lúc không tìm thấy những từ thích hợp ông ngước mắt lên và bắt gặp cái nhìn của tôi, ông mỉm một nụ cười ngượng ngập. Trong những khoảnh khắc như vậy nụ cười của ông trông thật chất phác, hiền hậu. Hàng ria hung hung tỉa ngắn càng làm tăng thêm ấn tượng ấy.

Đến giờ ăn trưa, Raip-êphenđi kéo ngăn bàn ra và lấy từ đó một khoanh bánh mì, cà mèn thức ăn rồi trải ra trước mặt một tờ giấy. Tôi chúc ông ngon miệng và bước ra khỏi phòng.

Nhiều ngày qua, chúng tôi ngồi đối diện với nhau như vậy nhưng hầu như không trò chuyện gì. Cả tôi lẫn ông ta không ai muốn bắt đầu trước. Tôi đã làm quen với nhiều nhân viên khác và sau giờ làm việc vẫn thường cùng họ vào tiệm cà phê chơi bài. Qua một số người, tôi biết thêm vài nét về Raip-êphenđi. Ông là một trong những nhân viên lớn tuổi nhất của công ty. Trước khi công ty được thành lập, Raip-êphenđi đã làm việc tại một nhà băng mà hiện nay công ty vẫn còn quan hệ. Ông từ đâu đến và vào khoảng thời gian nào ông vào làm việc cho nhà băng đó thì không ai nhớ. Trên vai ông gánh nặng gia đình tương đối lớn, trong khi thu nhập thì không đủ cho mọi khoản chi tiêu. Trước câu hỏi của tôi tại sao một công ty lớn và giàu có như thế này lại không tăng lương cho người phục vụ lâu năm nhất của mình, thì mọi người mỉm cười trả lời :

- Những thằng ngốc thì phải làm việc nặng ! Trước khi tăng lương cần phải kiểm tra lại xem ông ta có nắm vững ngoại ngữ hay không đã.

Nhưng sau đó, tôi có nhiều dịp để tin chắc rằng Raip-êphenđi nắm rất vững tiếng Đức. Những bản dịch của ông rất tuyệt, cả về mặt văn phong lẫn sự chính xác. Ví dụ ông có thể dịch một cách dễ dàng một văn bản nói về việc vận chuyển quá cảnh những mặt hàng bằng gỗ tần bì hay gỗ bá hương qua hải cảng Nam Tư, hoặc là bản hướng dẫn sử dụng một loại máy đặc biệt dùng để khoan lỗ tà-vẹt hay là bản hợp đồng phức tạp mà giám đốc chỉ cần ký vào là gửi đi ngay được.

Những lúc không có việc Raip-êphenđi thường kéo ngăn bàn ra - trong đó có một cuốn sách - và cắm cúi đọc. Một lần tôi vô ý hỏi :

- Bác đọc gì thế, Raip-bây ?

Ông đỏ mặt như bị bắt quả tang đang làm một việc đáng chê trách, rồi lắp bắp :

- À… một cuốn tiểu thuyết Đức.

Và ông vội vàng đóng ngăn bàn lại rồi tiếp tục vùi đầu vào mớ giấy tờ.

Mặc dù vậy hầu như trong toàn công ty không một người nào cho rằng ông nắm vững ngoại ngữ. Không ai, trong lúc nói chuyện nghe thấy ông chêm vào một câu tiếng nước ngoài hoặc khoe khoang về kiến thức của mình, cũng như không có ai nhìn thấy ông cầm trên tay hay bỏ trong túi một tờ báo hay một cuốn tạp chí nước ngoài. Raip-êphenđi hoàn toàn không giống một chút nào với những tay công tử bột luôn miệng khoe khoang : " Tôi biết ngoại ngữ, tôi đã từng ở ngoại quốc ! ".

Có thể chính vì ông không bao giờ có ý định đòi tăng lương hoặc tìm một công việc khác thích hợp hơn mà do đó mọi người càng nghi ngờ về trình độ hiểu biết của ông.

Raip-êphenđi bao giờ cũng đi làm đúng giờ, ăn trưa tại phòng làm việc, và buổi chiều, sau khi mua một vài thứ lặt vặt ông đi ngay về nhà. Có vài lần tôi mời ông vào quán cà phê nhưng ông liền từ chối :

- Tôi không thể đi được ! Mọi người ở nhà đang chờ.

Lúc ấy tôi đã cho rằng có lẽ đây là một ông bố rất hạnh phúc đang vội vã về nhà để vui thú với đàn con của mình. Sau này tôi mới biết mình đã lầm, nhưng điều ấy ta sẽ nói sau. Lòng tốt và tính cần cù của Raip-êphenđi đã không giúp cho ông tránh khỏi những chuyện khó chịu trong công việc. Chỉ cần nhìn thấy dù là một lỗi rất nhỏ trong bản dịch là Hamđi lập tức gọi ngay ông lên sạc cho một trận. Đôi khi anh ta còn xộc cả vào phòng chúng tôi quát mắng ông già thậm tệ. Nói chung cũng chẳng có gì khó hiểu cả khi người bạn học cũ của tôi luôn luôn tỏ ra lịch thiệp với cấp dưới, ngay cả với những người ít tuổi hơn nhưng phải có người đỡ đầu, lại không e ngại gì trong cách cư xử với Raip-êphenđi, quát tháo ông thậm tệ mỗi khi ông chậm trễ công việc. Không có một tình cảm nào mạnh hơn sự mê say quyền lực đối với kẻ khác. Có điều cần phải biết bộc lộ ra vào lúc nào và trước mặt ai.

Raip-êphenđi hay ốm đau và những lúc đó ông không đến làm việc. Thường là ông bị cảm. Theo như ông nói mấy năm trước ông bị một trận viêm phổi nặng và từ đó ông đã phải chú ý đến sức khỏe của mình hơn. Chỉ cần bị sổ mũi nhẹ là ông đã không dám bước chân ra đường, còn nếu như bắt buộc phải đi thì ông thường mặc một chiếc áo len dày - Trong những trường hợp như thế ông không dám mở cửa sổ. Sau giờ làm việc, ông quấn khăn quàng kín đến tai, mặc chiếc áo bành tô đã cũ bằng dạ rất dày, cổ áo dựng lên. Chỉ sau khi đã trang phục chu đáo như vậy ông mới dám bước chân ra đường. Nhưng ngay cả những lúc ốm đau ông cũng không trốn tránh công việc. Tất cả những văn bản cần phải dịch gấp đều được người chạy giấy mang tới nhà ông và chờ ông dịch xong mang ngay về công ty. Qua cách cư xử của mình, giám đốc công ty và Hamđi như muốn nói với Raip-êphenđi : " Mặc dù ông bệnh tật thế đấy, nhưng chúng tôi cũng không thải hồi ông đâu ". Chưa hài lòng với những ám chỉ xa xôi đó có lúc họ đã không ngại ngùng nói thẳng với ông điều ấy và mỗi lần ông trở lại làm việc họ đều hỏi móc ông bằng một giọng cay độc :

- Ông cảm thấy trong người thế nào ? Đã khỏi hẳn rồi chứ ?

Thật ra mà nói Raip-êphenđi cũng đã bắt đầu làm tôi khó chịu. Tôi ít khi ngồi trong phòng. Ngay từ sáng sớm tôi đã phải xách cặp đầy ấp giấy tờ chạy khắp các nhà băng, các công sở và những người đặt hàng. Mãi đến gần trưa tôi mới đảo về phòng một lát để ngồi viết báo cáo cho giám đốc và người giúp việc của ông ta. Nhưng ngay cả trong những giờ phút hiếm hoi ấy tôi vẫn cảm thấy nặng nề khi nhìn thấy thân hình bất động như hóa đá của Raip-êphenđi đang cắm cúi trên bản dịch hoặc mê mải với cuốn tiểu thuyết mà không khi nào thấy ông lấy ra khỏi ngăn kéo. " Thật là một người ngớ ngẩn, vô vị - Tôi nghĩ - Nếu như người ta có điều gì trong lòng cần nói thì chắc chắn người ta sẽ sẵn sàng giải bày điều đó. Làm sao lại có thể thờ ơ, im lặng với tất cả những gì đang xảy ra quanh mình ? Sự sống như thế chỉ có ở loài thảo mộc chứ không thể có ở con người ! Buổi sáng đến công sở vào một giờ nhất định, dịch dọt cái gì đó, đọc lén lút một cuốn tiểu thuyết. Buổi chiều rẽ vào cửa hàng mua một vài thứ rồi đi ngay về nhà. Chỉ có một sự biến đổi duy nhất trong dòng ngày tháng đơn điệu ấy đó là bệnh tật ". Qua những câu chuyện của đồng nghiệp, tôi biết Raip-êphenđi luôn luôn là một người như vậy. Không khi nào và không ai dù chỉ một lần nhìn thấy Raip-êphenđi nổi nóng hoặc vui mừng. Trước những lời trách móc hoặc kết tội dù là bất công đến đâu của những người cấp trên, Raip-êphenđi đều lắng nghe với một thái độ kính cẩn, dửng dưng. Khi đưa những bản dịch của mình cho những người thư ký và nhận lại chúng sau khi đã đánh máy xong bao giờ ông cũng mỉm cười ngây ngô, không biểu lộ điều gì.

Có lần chờ mãi không thấy bản dịch - các cô thư ký đánh máy thường đánh tài liệu Raip-êphenđi đưa sau cùng - Hamđi đã xộc vào phòng chúng tôi và nói như té tát vào mặt ông bạn đồng nghiệp cùng phòng của tôi :

- Ông hãy cho biết xem còn phải chờ bao lâu nữa ? Tôi đã nói phải làm gấp lên thế mà cho đến bây giờ vẫn chưa chịu dịch xong tờ công văn của cái công ty Hunggari !

- Thưa ông, tôi đã dịch xong rồi - Raip-êphenđi nhổm dậy ấp úng - Lỗi tại các cô đánh máy làm chậm. Họ nói rằng có việc khác quan trọng hơn.

- Tôi đã bảo với ông đó là việc quan trọng nhất cơ mà !

- Vâng, ông có dặn và tôi cũng đã nói với họ… - Nói, nói cái gì ? - Hamđi ngắt lời ông - Thay vì biện bạch loanh quanh ông nên thực hiện mệnh lệnh của tôi một cách nghiêm chỉnh ! - Nói đến đây Hamđi bỏ ra, đập mạnh cửa phòng.

Raip-êphenđi chạy vội đến phòng đánh máy năn nỉ họ làm nhanh hơn.

Trong suốt thời gian của tấn bi kịch đáng hổ thẹn ấy, Hamđi không hề nhìn về phía tôi. Sau đó một lát Raip-êphenđi trở về phòng, ngồi xuống ghế của mình và lại cắm cúi vào đống giấy tờ như cũ. Nét mặt vẫn thản nhiên một vẻ kín đáo của ông làm cho tôi phải khó chịu. Raip-êphenđi cầm cây bút chì trước mặt vạch vạch lên tờ giấy. Tôi thấy hình như ông không viết mà vẽ cái gì đó. Mọi cử động của ông vẫn bình thản, không vội vã hấp tấp như ta vẫn thường thấy ở những người nóng tính. Tôi nhận thấy nơi khóe miệng ông, dưới bộ râu màu hung hung, phảng phất một nụ cười tự tin. Chiếc bút chì vẫn đưa đi, đưa lại trên tờ giấy một cách cương quyết. Thỉnh thoảng mắt ông nheo lại và khi đó qua nụ cười trông có vẻ rất hài lòng với mình. Cuối cùng ông đặt bút chì sang một bên, cầm tờ giấy lên ngắm nhìn tác phẩm của mình. Không rời mắt khỏi Raip-êphenđi, tôi ngạc nhiên vì nét mặt đặc biệt của ông. Tôi có cảm giác như Raip-êphenđi đang thương hại một người nào đó. Tôi cựa quậy trên ghế và cố ghìm đầu óc tò mò của mình lại. Bỗng nhiên ông vụt đứng dậy và chạy sang phòng đánh máy. Lập tức chỉ một bước nhảy tôi đã đứng ngay bên cạnh bàn của ông và vồ lấy tờ giấy. Vừa liếc nhìn vào đó tôi đã sững người lại. Trên mẫu giấy nhỏ bằng bàn tay là khuôn mặt của Hamđi. Chỉ vài nét của bàn tay điêu luyện, với sự chính xác kỳ lạ, toàn bộ bản chất của Hamđi được phơi bày rõ rệt. Cũng có thể một số người khác cho rằng bức tranh không giống lắm và nếu quan sát thật kỹ có thể nghi ngờ không biết đó có phải là Hamđi hay không. Nhưng nếu người nào nhìn thấy anh ta trong giây phút ấy khi anh ta xộc vào phòng, quát tháo ầm ĩ thì không thể không nhận ra. Một khuôn mặt méo mó vì giận dữ, gần như là một hình vuông, miệng ngoác ra, cặp mắt sắc nhọn như mũi khoan, mũi to, nặng nề với hai cánh mũi mở rộng - Tất cả những đường nét ấy làm cho mặt anh ta có một vẻ man rợ đặc biệt. Đó chính là Hamđi hay đúng hơn đó chính là bản chất của tâm hồn anh ta. Tuy nhiên điều làm tôi ngạc nhiên hơn cả là cho đến nay, sau bao tháng làm việc mà tôi vẫn không hiểu rõ được bản chất của Hamđi. Thái độ của tôi đối với Hamđi thường là khinh miệt, tuy đôi lúc tôi vẫn tỏ ra độ lượng với những tật xấu của anh ta. Những hiểu biết trước kia của tôi về Hamđi và trường hợp xảy ra hôm nay hoàn toàn không có gì giống nhau cả. Tôi như bước vào một ngõ cụt. Thế mà chỉ bằng một vài nét thôi, Raip-êphenđi đã phơi bày được bộ mặt thật của Hamđi, còn tôi trong suốt một thời gian dài dù rất cố gắng cũng không thể nào nhận ra được. Khuôn mặt anh ta có những nét man rợ thô lỗ, nhưng đồng thời nó lại gây cho người ta một sự thương hại. Với những nét sắc sảo đặc biệt, bức biếm họa đã cho thấy sự kết hợp kỳ lạ giữa tính kiêu ngạo và sự nghèo nàn, què quặt của tâm hồn. Lần đầu tiên sau mười năm quen biết bây giờ tôi mới thực sự hiểu được người bạn học của mình.

Bức tranh đã buộc tôi phải nhìn nhận Raip-êphenđi khác đi. Bây giờ tôi đã bắt đầu hiểu rõ hơn về sự bình thản sắt đá, về tính rụt rè khó hiểu và đôi khi là vẻ sợ hãi gì đó của ông ta đối với mọi người xung quanh. Có thể nào một người có khả năng nhìn thấu bản chất của những người khác với con mắt sâu sắc như thế lại có thể dễ dàng xúc động vì những chuyện vặt vãnh. Chính vì những va chạm thường xuyên với những điều nhỏ nhen, hèn hạ nên buộc ông phải giữ một thái độ thản nhiên lạnh lùng như thế. Chúng ta thường đau khổ, bực mình, phẫn nộ chỉ vì chúng ta gặp những chuyện bất ngờ. Không có gì có thể phá vỡ sự cân bằng của con người khi người đó đã sẵn sàng chờ đợi mọi chuyện có thể xảy ra và biết trước hậu quả của nó.

Raip-êphenđi lại một lần nữa làm cho tôi thêm tò mò. Điều mà trước đây tôi đã hình dung về ông ta rõ như ban ngày thì nay đã làm cho tôi nghi ngờ. Tính nghệ thuật của bức kí họa không thể cho phép tôi nghĩ rằng đó chỉ là một tài năng nghiệp dư mà thôi. Bức biếm họa ấy chỉ có thể do một người có quan sát tinh tế, khả năng diễn đạt sâu sắc và một kinh nghiệm phong phú mới có thể vẽ nổi.

Cánh cửa bỗng bật ra và Raip-êphenđi bước vào phòng, tay cầm bản dịch vừa được đánh máy xong. Vì bất thình lình bị bắt gặp, tôi ấp úng xin lỗi bằng lời khen :

- Bức vẽ thật là tuyệt !

Tôi nghĩ là ông sẽ bối rối hoặc có thể lo sợ khi thấy người khác biết được bí mật của mình. Song không xảy ra điều gì cả. Ông cầm lấy bức kí họa trên tay tôi thản nhiên mỉm một nụ cười tư lự rồi nói :

- Lâu lắm rồi. Ngày xưa tôi có học vẽ. Bây giờ, những lúc ngứa tay, không có việc gì làm cũng nguệch ngoạc tí chơi. Anh thấy đấy chỉ là trò nhảm nhí.

Ông vò tờ giấy và ném vào sọt rác.

- Mấy cô thư ký cấp tốc đánh cho mới xong đây - Ông lẩm bẩm - chắc là có nhiều lỗi nhưng chẳng có thời gian đâu mà đọc lại. Tôi phải mang ngay cho ngài Hamđi. Không ông ấy lại càng nổi xung thêm mà vẫn cứ cho mình là đúng.

Nhìn theo Raip-êphenđi bước ra cửa tôi cứ nhắc đi nhắc lại : " Vẫn cứ cho mình là đúng, vẫn cứ cho mình là đúng… ".

Sau việc này tôi bắt đầu để ý đến mọi hành động, dù nhỏ nhất của Raip-êphenđi. Tôi không bỏ lỡ một cơ hội nào để bắt chuyện và tìm hiểu thêm về cuộc đời của ông. Raip-êphenđi làm như không để ý đến sự tò mò của tôi. Ông vẫn tỏ ra nhã nhặn và xa lánh mọi người như trước kia. Giữa chúng tôi đã bắt đầu hình thành một mối quan hệ thân thiện hơn. Mặc dù vậy đối với tôi, tâm hồn ông vẫn còn là một điều bí ẩn. Sau khi làm quen với gia đình của Raip-êphenđi, biết ông còn là một người chủ nuôi và quản lý gia đình, tôi lại càng chú ý đến ông. Nhưng mỗi bước tôi xích lại gần ông hơn thì những điều khó hiểu lại càng xuất hiện nhiều hơn.

Lần đầu tôi đến được nhà Raip-êphenđi là nhờ cơ hội ông bị ốm. Khi biết Hamđi muốn sai người chạy giấy mang đến cho ông dịch một văn bản khẩn cấp gì đó, tôi liền đề nghị đi thay :

- Để tôi mang đi cho, nhân tiện thăm ông ấy luôn thể.

- Cũng được. Tôi không phản đối… Anh thử tìm hiểu xem ông ta ở nhà ra sao. Không hiểu sao lần này ông ta ốm lâu thế.

Quả thật cũng đã một tuần nay Raip-êphenđi không đi làm. Tôi hỏi người chạy giấy và được biết Raip-êphenđi sống trong vùng Ítxmétnasa. Hồi đó vào giữa mùa đông. Khi tôi đi thì trời đã bắt đầu tối. Tôi men theo những đường phố nhỏ lên lên, xuống xuống. Mặt đường gồ ghề, lồi lõm. Cuối cùng tôi rẽ vào một ngõ hẽm ở khu ngoại ô nằm phía bên trái đường. Tôi tạt vào một quán cà phê gần đấy hỏi thăm nhà của Raip-êphenđi. Người ta chỉ cho tôi ngôi nhà nhỏ hai tầng quét vôi vàng nằm trơ trọi giữa một công trường đang xây dựng, ngổn ngang đá sỏi. Raip-êphenđi ở tầng dưới. Tôi đến gần, giật chuông. Một cô bé khoảng mười hai tuổi ra mở cửa. Khi biết tôi muốn gặp cha mình, cô bé trề môi ra, nhăn mặt nói :

- Mời ông vào.

Trong nhà Raip-êphenđi sắp đặt không giống như tôi tưởng. Chính giữa phòng khách - Có lẽ cũng dùng làm phòng ăn - Kê chiếc bàn xếp, phía trong góc là tủ buýp phê nặng nề lắp kính sáng choang, chứa đầy những bộ đồ ăn bằng pha lê. Sàn nhà được trải thảm Xivas (2). Từ nhà bếp bay lên mùi thức ăn thơm phức. Cô bé dẫn tôi vào phòng khách. Đồ đạc trong phòng khá đẹp và xem ra đắt tiền. Những ghế bành mềm đều bọc nhung đỏ, những bàn nhỏ bằng gỗ hồ đào, một chiếc rađiô có máy quay đĩa loại lớn chiếm gần nửa chiều ngang căn phòng. Khắp nơi, trên bàn, trên lưng ghế bành đều phủ những tấm vải choàng màu kem có thêu ren rất cầu kỳ. Trên tường có treo mấy tấm ảnh gia đình và một bảng nhỏ có ghi những câu trích từ kinh Koran.

Vài phút sau, cô bé mang cà phê ra cho tôi. Trên khuôn mặt nhỏ nhắn thoáng một nụ cười giễu cợt, khoan dung như có ý muốn nói tôi chẳng phải là một nhân vật quan trọng cho lắm.

- Thưa ông, bố tôi không được khỏe, không ra khỏi giường được, mời ông vào buồng trong gặp bố tôi - Cô bé vừa nói vừa đỡ lấy tách cà phê tôi vừa uống cạn, cặp lông mày nheo lại tỏ ý cho tôi biết rằng tôi không xứng đáng được đón tiếp trang trọng như vậy đâu. Bước vào trong căn phòng nơi Raip-êphenđi đang nằm tôi lại càng ngạc nhiên hơn nữa. Đồ đạc ở đây sắp đặt hoàn toàn khác hẳn so với những căn phòng khác. Trong phòng kê liền mấy cái giường phủ trắng trông giống như phòng bệnh viện hay ký túc xá. Tôi nhìn thấy ngay Raip-êphenđi đang nằm, trên người đắp tấm đrap màu trắng. Khi vừa bước vào tôi có cảm giác như ông cố mỉm cười. Sau cặp kính trắng đôi mắt ánh lên một cái nhìn thân ái niềm nở. Tôi đưa mắt tìm chỗ ngồi. Trong căn phòng chỉ có hai chiếc ghế nhưng trên đó đã vắt đầy áo quần, tất đàn bà, áo len. Qua cánh cửa hé mở của chiếc tủ quần áo bằng loại gỗ rẻ tiền màu huyết dụ, có thể nhìn thấy trên móc treo đầy những chiếc áo dài, áo vét, còn bên dưới là những gói lớn. Căn phòng lộn xộn kinh khủng. Trên tủ kommốt ngay ở đầu giường, có cái khay bằng kim loại để một đĩa xúp ăn từ bữa trưa còn lại và một bình nước uống không nắp. Ngay cạnh đấy là những lọ con và những tuýp thuốc.

- Anh ngồi xuống đi, ngồi đây này. - Ông chỉ vào giường.

Tôi ngồi xuống. Raip-êphenđi mặc một chiếc áo len phụ nữ cũ kỹ đã rách ở hai khuỷu tay. Ông hơi nhổm dậy, đầu tựa vào thanh giường sắt sơn trắng. Trên thanh giường phía lưng tôi cũng vắt đầy các thứ quần áo.

- Tôi ngủ ở đây với các cháu vì vậy mà lộn xộn thế này đây - Ông nói khi bắt gặp cái nhìn của tôi - Anh thấy đấy, nhà không được rộng, khéo lắm mới nhét hết từng này người.

- Gia đình bác đông lắm à ?

- Già trẻ lớn bé đủ cả. Con gái lớn đang học trung học, cô bé hơn thì anh đã nhìn thấy đấy. Ngoài ra còn vợ chồng người em vợ. Họ cũng có hai cháu. Trong nhà còn có hai cậu em trai của vợ nữa. Tất cả từng ấy người đều ở đây cả. Anh biết đấy, ở Ankara kiếm được chỗ ở đâu có dễ dàng, chính vì thế nên chúng tôi không thể nào tách ra được.

Bỗng có chuông reo, sau đó là tiếng người nói ồn ào. Có lẽ là người nào đó trong gia đình vừa về. Lát sau cửa phòng hé mở và một người đàn bà khoảng bốn mươi tuổi, mái tóc xõa trước trán bước vào phòng. Người đàn bà cúi sát vào tai Raip-êphenđi thì thầm điều gì đó. Ông không trả lời, chỉ giơ tay về phía tôi nói :

- Đây là đồng nghiệp của tôi.

Ngừng một lát ông quay về phía vợ nói tiếp :

- Lấy ở túi áo vét ấy !

- Lạy thánh Ala ! - người đàn bà thốt lên thấy rằng : không cần phải nói thầm nữa. - Tôi có nói đến tiền đâu. Ai đi ra cửa hàng bây giờ cơ chứ ? Ông thì không dậy được rồi...

- Bảo Nuten đi vậy ! Cửa hàng gần đây thôi, có vài bước chân chứ mấy.

- Muộn rồi còn gì. Trời vừa lạnh vừa tối. Tôi không muốn để nó ra đường vào giờ này. Mà chắc gì nó đã nghe tôi.

Raip-êphenđi suy nghĩ một lát, sau đó ông ngửng đầu lên làm như đã tìm ra cách giải quyết :

- Không sao đâu, nó sẽ đi thôi. - Ông nói mà không nhìn vợ.

- Chúng tôi sống thế đấy ! - Raip-êphenđi quay lại nói với tôi khi chỉ còn lại hai người trong phòng - Mua bánh mì, một việc vặt như thế mà cũng trở thành quan trọng. Tôi chỉ ốm một tí thế là không biết bảo ai đi mua.

- Thế còn mấy cậu em vợ ? Họ còn bé lắm hay sao ? - Tôi đánh bạo hỏi thẳng ông.

Raip-êphenđi im lặng nhìn tôi. Có cảm tưởng như ông không nghe thấy câu hỏi. Vài phút sau ông mới trả lời.

- Không, họ cũng chẳng còn bé bỏng gì nữa. Cả hai đã đi làm rồi, cũng là công chức như chúng ta. Ông em cột chèo của tôi đã thu xếp cho họ làm ở Bộ Tài chính. Tất nhiên là không phải dễ dàng gì vì cả hai đều không có văn hóa, chưa tốt nghiệp phổ thông mà !...

Nói đến đây ông vội thay đổi chủ đề câu chuyện :

- Hình như anh mang cái gì đến cho tôi dịch phải không ?

- Vâng... Người ta dặn sáng mai phải xong. Sáng sớm người chạy giấy sẽ đến lấy.

Ông lặng lẽ cầm những tờ giấy ở tay tôi đặt sang một bên.

- Bác thấy trong người thế nào ?

- Cảm ơn anh. Có cái gì đó cứ đau âm ỉ mãi đến nỗi không thể ngồi dậy được.

Raip-êphenđi chăm chú nhìn tôi như muốn hiểu xem có đúng là tôi thật sự lo lắng cho sức khỏe của ông hay là chỉ hỏi theo phép lịch sự vậy thôi. Tôi rất muốn ông tin vào những tình cảm chân thật của tôi. Nhưng ngay lúc đó trong cặp mắt đang tươi tỉnh của ông lại thoáng hiện lên nụ cười nhạt nhẽo, vô nghĩa.

Tôi buồn rầu đứng dậy.

Bất ngờ ông nhổm người lên, nắm chặt lấy tay tôi :

- Cảm ơn, cảm ơn cậu đã quan tâm. - Ông nói bằng một giọng ấm áp và tôi thấy rõ là ông đã đoán được những ý nghĩ của tôi.

Phần 3

Từ sau ngày đó quan hệ giữa tôi và Raip-êphenđi đã trở nên gần gũi hơn.

Tôi không dám nói chắc là ông đã thay đổi hẳn trong quan hệ đối với tôi, hơn nữa tôi lại càng không dám khẳng định rằng ông đã hoàn toàn chân thành, cởi mở.

Ông vẫn là con người như trước kia - lặng lẽ và kín đáo.

Thỉnh thoảng, sau giờ làm việc tôi đưa ông về nhà, đôi khi còn ghé vào chỗ ông chơi. Những lúc như vậy chúng tôi thường ngồi trò chuyện trong phòng khách và ông thường đãi tôi cà phê. Chúng tôi nói những chuyện linh tinh : Về thời tiết, về cuộc sống đắt đỏ ở Ankara, về những dãy phố bẩn thỉu, khủng khiếp ở Ítxmétnasa. Phần lớn thời gian chúng tôi thường ngồi im lặng. Họa hoằn lắm câu chuyện mới liên quan đến gia đình ông. Rất hiếm khi tôi nghe những câu đại loại như : " Con gái lại bị điểm kém về môn toán ". Và ngay sau đó ông thường thay đổi chủ đề câu chuyện. Tôi cố gắng tránh nói những câu không cần thiết. Quan điểm của tôi về những thành viên khác trong gia đình ông có thể nói là không được tốt lắm. Ngay lần đầu đến thăm ông tôi đã có ấn tượng như vậy.

Khi chia tay với Raip-êphenđi, tôi nhìn thấy trong phòng khách hai thanh niên lực lưỡng và một cô gái khoảng mười sáu tuổi ngồi quanh chiếc bàn lớn. Họ vừa nói chuyện vừa liếc về phía tôi, thỉnh thoảng lại bật lên cười khanh khách. Tôi không hề làm điều gì đáng để họ cười như vậy cả, song có những kẻ đầu óc rỗng tuếch thường cho mình có quyền cười nhạo tất cả những người khác. Cô bé Nuten cũng tỏ ra không thua kém các cậu và chị mình. Những lần sau đó tôi lại càng tin chắc hơn về quan điểm của mình đối với họ. Mặc dù tôi vẫn còn trẻ, mới có hai mươi lăm tuổi, nhưng tôi không thể nào chịu nổi khi nhìn thấy những kẻ miệng còn hơi sữa cứ trố mắt kiêu ngạo nhìn những người không quen biết. Tôi cảm thấy Raip-êphenđi cũng chẳng thích thú gì không khí trong gia đình. Trong ngôi nhà của mình, ông như một người thừa, không cần thiết cho ai.

Sau này khi đã biết đám thanh niên ấy rõ hơn, tôi nhận thấy thực ra họ cũng chẳng đến nỗi là những người xấu hẳn, chỉ có điều họ là những kẻ rỗng tuếch, cực kỳ rỗng tuếch. Chính cái đó đã giải thích sự lố bịch trong những hành động của họ. Hình như họ muốn bằng cách ấy lấp bớt sự trống rỗng trong tâm hồn. Cảm thấy thích thú chế nhạo những người khác, và chính bằng cách đó họ cho người ta chú ý tới mình. Để ý nghe những câu chuyện của họ, tôi lại càng nhận thấy rõ hơn điều ấy. Suốt ngày họ chẳng có việc gì khác là bình phẩm mọi người, ví dụ như hai người đồng nghiệp của họ, những công chức loại thường ở Bộ Kinh tế là Veđát và Đihát hay những người bạn gái của Negiơla - cô con gái lớn của Raip-êphenđi. Họ soi mói đến những chi tiết nhỏ nhặt của những người quen, chế giễu cách ăn mặc cùng với tất cả những thiếu sót của những kẻ tội nghiệp ấy. Nhân đây cũng cần phải nói thêm rằng những thiếu sót ấy họ chỉ nhận thấy ở những người khác mà thôi.

- Ôi, bộ quần áo của Muali hôm đám cưới trông mới thộn chứ. Thật là tức cười đến vỡ bụng. Ha, ha, ha !...

- Giá mọi người ở đây được tận mắt thấy cái con bé ấy, nó " đá " Orphan của chúng ta thì mới tuyệt chứ ! Ha, ha, ha...

Đại loại những câu chuyện như vậy, kéo dài mãi không dứt.

Người em gái của vợ Raip-êphenđi tên là Phehunđe, có hai đứa con lên ba và bốn tuổi. Mỗi lần chị ta nhờ được bà chị trông hộ con là vội vàng đóng ngay bộ áo váy bằng lụa, vẽ lông mày, tô môi đỏ chót rồi tếch đi chơi ngay. Tôi chỉ nhìn thấy chị ta có vài lần nhưng lần nào cũng bắt gặp đang đứng trước gương sửa sửa những lọn tóc nhuộm hoặc ướm thử chiếc mũ viền đăng ten. Có lẽ chị ta chưa quá ba mươi tuổi nhưng ở hai bên đuôi mắt và má đã thấy xuất hiện những vết chân chim. Trong cặp mắt giống như hai hạt cườm màu da trời, lúc nào cũng thấy phảng phất một sự buồn chán, uể oải. Con cái đối với chị ta quả là một tai vạ trời giáng. Lúc nào cũng thấy chúng mặt mũi lem luốc, chân tay bẩn thỉu. Chính vì vậy nên chẳng lấy làm lạ mỗi khi ra phố cùng với lũ trẻ thường chị ta sợ bọn chúng chạm vào chị, làm bẩn chiếc áo váy.

Chồng của Phehunđe là Nurétđin làm trưởng phòng ở Bộ Kinh tế. Anh chàng này có nhiều nét giống Hamđi. Đó là một người đàn ông khoảng ba mươi, ba mươi hai tuổi, có bộ tóc màu hạt dẻ sáng lúc nào cũng được chải chuốt cẩn thận. Ngay một câu nói thông thường nhất là : " Anh sống thế nào ? " cũng được anh ta nói bằng một giọng rất trang trọng. Khi nói chuyện với người khác có thể đọc thấy trong mắt anh ta một sự mỉa mai, khinh miệt. Ánh mắt như muốn nói " Biết nói gì với chú em đây ? Chú em chẳng biết gì hết và chẳng hiểu gì cả !... "

Sau khi tốt nghiệp trường phổ thông, Nurétđin được gửi sang Italia để học tiếp. Tại đấy anh ta đã nhiễm đặc lối sống Ý và học được cách lúc nào cũng tỏ vẻ quan trọng. Nurétđin có biệt tài cần thiết để tiến thân là biết tranh thủ thời cơ thuận lợi làm cho cấp trên tin cậy tuyệt đối. Ngoài ra anh ta còn có thể bày tỏ quan điểm của mình về mọi vấn đề, ngay cả trong những vấn đề mà anh ta hoàn toàn không có một chút khái niệm. Tôi cho rằng có lẽ mọi người trong gia đình đã học được ở anh ta cái lối khinh khỉnh trịch thượng trong cách cư xử đối với người khác. Nurétđin rất biết chăm chút đến cái vỏ bề ngoài của mình. Lúc nào anh ta cũng mày râu nhẵn nhụi, áo quần bảnh bao, đường ly là thẳng tắp. Cứ thứ bảy là anh ta dạo khắp lượt các cửa hàng xem xét các thứ bày biện ở đó để chọn mua khi thì đôi giày mốt mới nhất, khi thì đôi tất màu sắc quái dị. Thu nhập của Nurétđin, như sau này được biết, chỉ vừa đủ may sắm quần áo của hai vợ chồng. Còn hai cậu em vợ mỗi tháng lãnh ba mươi lăm lia và tất nhiên là cũng chẳng đủ để ăn diện. Và thế là nghiễm nhiên toàn bộ mọi chi tiêu ăn uống trong gia đình, Raip-êphenđi phải gánh chịu hết. Thế mà không người nào trong gia đình đếm xỉa gì đến ông già khốn khổ cả, ai cũng chỉ biết đến bản thân mình thôi.

Vợ của Raip-êphenđi tên là Mirie, mặc dù chưa đến bốn mươi tuổi nhưng trông như một bà già. Đó là một người đàn bà to béo phục phịch với một bộ ngực đồ sộ, chảy xệ xuống. Suốt ngày chỉ thấy bà ta quanh quẩn dưới bếp, còn những lúc rỗi rãi thì ngồi đan tất hoặc là đánh vật với lũ cháu ngỗ nghịch. Mặc dù suốt ngày tất bật như vậy nhưng Mirie cũng chẳng làm cho mọi người vừa lòng. Chẳng ai bận tâm về công việc nội trợ trong gia đình và người nào cũng tự nghĩ rằng mình xứng đáng được hưởng phần tốt hơn mới phải. Mỗi khi ngồi vào bàn ăn họ còn nhăn mũi tỏ vẻ khó chịu.

- Món gì thế này ? - Nurétđin bực dọc hỏi. Bằng câu ấy anh ta muốn nói : " Hàng trăm lia mà tôi đưa cho chị chạy đi đâu hết rồi ? ". Còn hai cậu em cũng tỏ ra không thua kém gì ông anh rể. Đôi khi họ có thể quẳng ra một lúc bảy lia để mua một chiếc khăn phula diêm dúa mà không hề tiếc, vậy mà đến bữa ăn hết người này đến người kia thay nhau hạch sách.

- Tôi không ăn món này đâu !

- Làm cho tôi món trứng ốp la cơ !

- Tôi chưa no gì cả, cho thêm miếng giò nữa !

Và thế là Mirie khốn khổ lại phải đứng dậy chạy vào bếp. Thế nhưng nếu cần tiền để mua bánh mì cho bữa chiều thì họ chẳng ngần ngại gì mà không đánh thức Raip-êphenđi đang ốm dậy. Hơn thế nữa họ còn tỏ ra khó chịu khi thấy ông già ốm lâu như vậy và không biết đường dậy mà đi mua bánh mì cho họ ăn.

Tuy trong nhà lúc nào cũng bừa bộn, nhưng nhờ sự cố gắng của Negiơla phòng ngoài và phòng khách còn tương đối tươm tất. Trong chuyện này mọi người trong nhà đã ủng hộ Negiơla vì họ cũng muốn huyênh hoang khoe mã bề ngoài với thiên hạ nên mỗi người đã chịu thiệt thòi đôi chút. Mấy năm liền họ đã phải dành dụm tiền để mua một số đồ gỗ trong phòng bằng phương thức trả góp. Nhờ vậy mà bây giờ khách ai đến nhà cũng phải trầm trồ khen bộ xa lông bọc nhung đỏ rất đẹp và mê cái Rađiô mười hai bóng có quay đĩa thường làm điếc tai hàng xóm bằng những tiếng nhạc ầm ĩ. Còn những bộ ly nhỏ, ly lớn mạ vàng lấp lánh trong tủ kính cũng làm cho thể diện của Nurétđin được nâng cao hơn trước mặt bạn bè đồng nghiệp mà anh ta thường mời về nhà để đãi rượu hồi.

Không đếm xỉa gì đến việc toàn bộ gánh nặng chi tiêu trong nhà trút cả lên vai Raip-êphenđi, đã thế mọi người trong gia đình từ lớn đến bé đều nhìn ông như nhìn vào chỗ trống, không hề chuyện trò, thăm hỏi trừ những lúc hỏi tiền hay thanh toán các khoản chi tiêu. Và ngay cả trong những vấn đề kinh tế họ cho rằng tốt hơn là giải quyết thông qua Mirie chứ không cần phải trực tiếp với Raip-êphenđi. Đối với họ, ông chỉ là một người máy không hơn không kém, được chỉ định buổi sáng phải đi làm còn chiều về mang theo thực phẩm. Năm năm trước đây khi còn đang tán tỉnh Phehunđe, Nurétđin tìm mọi cách làm vừa lòng Raip-êphenđi và không lần nào đến nhà chơi mà không mang theo một món quà gì đó cho ông anh cọc chèo. Còn bây giờ thì anh ta tỏ ra khó chịu vì phải sống chung dưới một mái nhà với con người tẻ nhạt như vậy. Không hiểu sao mà mọi người trong nhà đều tự cho mình có quyền tức giận với Raip-êphenđi vì ông làm được ít tiền và không thể chu cấp cho họ có một cuộc sống giàu sang ; đồng thời họ đều tin rằng ông là một con người hèn mọn và vô tích sự. Ngay cả Negiơla, một thiếu nữ cũng không đến nỗi đần độn và cô bé Nuten còn đang đi học cũng nghĩ như vậy. Trong những biểu hiện tình cảm của họ đối với cha bao giờ cũng thấy gượng gạo, miễn cưỡng và họ tỏ ra quan tâm đến ông một cách giả tạo giống như sự bố thí đối với kẻ ăn mày.

Chỉ riêng bà Mirie, mụ mẫm vì những công việc nội trợ không bao giờ dứt trong nhiều năm ròng, là còn có khả năng quan tâm thực sự đến chồng mình. Bà luôn luôn bảo vệ uy tín cho chồng, bênh vực ông mỗi khi bị xúc phạm. Những lúc trong nhà có khách, Nurétđin hoặc hai cậu em vợ vẫn lớn tiếng : " Bảo anh ấy chạy ra cửa hàng một tí ! ". Trong những trường hợp như thế, để làm nhẹ bớt sự xúc phạm tới chồng bà, Mirie thường lặng lẽ lẻn vào phòng ngủ và dịu dàng nói với ông :

" Ông chịu khó chạy ra hiệu thực phẩm mua hộ chục trứng và chai rượu hồi. Ông thấy đấy, họ đang có khách, bỏ đi thì không tiện ". Bản thân bà không bao giờ có ý nghĩ rằng tại sao họ lại không mời chồng bà ngồi vào bàn và nếu như họa hoằn có lúc nào mời thì họ luôn luôn nhìn ông bằng cặp mắt lo lắng, sợ ông có làm điều gì sơ suất hay không.

Raip-êphenđi thương xót vợ một cách sâu sắc. Có lẽ và thực sự ông đã thương vì người đàn bà bất hạnh này quanh năm suốt tháng lúc nào cũng đeo cái tạp dề nhà bếp.

Có những lúc ông ngồi xuống trước mặt bà hỏi bằng một giọng thông cảm :

- Thế nào bà, có lẽ hôm nay bà mệt lắm phải không ?

Họ nói chuyện với nhau về lũ trẻ, về việc học hành của chúng hay là tính toán xem có thể vay tiền ở đâu để chuẩn bị cho những ngày sắp tới.

Đối với những thành viên khác trong gia đình, ông hoàn toàn không có một chút gắn bó nào. Thật ra mà nói đôi lúc ông cũng có để ý quan sát cô con gái lớn, như muốn nghe ở cô một lời lẽ âu yếm, nhưng tức khắc ông phải nhìn lảng sang phía khác. Điệu bộ õng ẹo ngốc nghếch của cô ta cùng với những tiếng cười vô duyên có lẽ càng làm cho ông tin chắc rằng cái hố ngăn cách giữa họ ngày càng sâu thêm.

Tôi cứ suy nghĩ mãi về tình cảnh của Raip-êphenđi trong gia đình ông. Một con người như thế mà tôi tin rằng con người ấy sâu sắc hơn là ta tưởng. Con người này không phải vô cớ mà trở nên xa lánh đối với những người thân. Sự bất hạnh có lẽ ở chỗ mọi người đã không hiểu ông, còn ông không phải là loại người lúc nào cũng cố gắng để làm cho người khác hiểu mình. Chính vì vậy mà không thể nào phá vỡ nổi bức tường ngăn cách để xóa đi sự xa lánh, lạnh nhạt đã chia rẽ những thành viên trong gia đình này. Con người ta đâu phải dễ dàng mà hiểu được nhau và thay vì tìm cách vượt qua sự ngăn cách ấy họ lại ngoảnh mặt làm ngơ như những người mù, chỉ đến khi đụng vào nhau người này mới biết về sự tồn tại của người kia.

Như tôi đã nói, đối với cô con gái lớn Negiơla, Raip-êphenđi vẫn còn chút ít cảm tình. Trong mọi hành động, cử chỉ cô ta bắt chước y hệt người dì kệch cỡm của mình, còn tính tình thì học tập ở ông dượng. Mặc dù vậy người cha vẫn còn hy vọng ở cô con gái. Dưới cái vỏ ngoài che đậy hình như trong tâm hồn Negiơla vẫn còn một nét gì đó giống như tình người. Negiơla rất khó chịu khi thấy em gái trong những lúc tức giận đã vượt qua mọi ranh giới, xúc phạm đến cha. Cô ta có thể bỏ dậy, đập mạnh cánh cửa, bước ra khỏi phòng nếu như có một người nào đó nói về cha mình bằng một giọng khinh miệt. Thực ra mà nói đấy chỉ là những cơn bộc phát bình thường mà trong đó bản chất con người được bộc lộ rõ rệt. Tuy nhiên ảnh hưởng của môi trường xung quanh quá sâu sắc đã làm át mất tiếng nói chân thật, " cái tôi " trong con người cô.

Với tính nóng nảy thường có ở tuổi trẻ, tôi cảm thấy rất phẫn nộ vì sự nhẫn nhục của Raip-êphenđi. Chẳng những ông chịu đựng sự khinh miệt của mọi người ở nơi làm việc và trong gia đình mà có lẽ ông còn cho rằng điều ấy là tự nhiên. Tôi biết có những con người vẫn cảm thấy kiêu hãnh và mãn nguyện khi biết rằng người khác không hiểu mình và đối xử với mình một cách bất công. Nhưng tôi không thể nào tưởng tượng nổi lại có thể chịu đựng một sự bất công đến như thế.

Tuy nhiên tôi có đầy đủ cơ sở để tin tưởng rằng Raip-êphenđi là một người dễ bị xúc động và mặc dù cái nhìn của ông có vẻ như rất lơ đãng song không có điều gì qua được mắt ông. Có lần ông bảo mấy cô con gái pha cà phê cho tôi nhưng cả hai tị nạnh nhau không chịu vào bếp. Raip-êphenđi im lặng không nói gì, làm như không nhận thấy điều ấy. Khoảng mười ngày sau khi tôi lại đến thăm, ông liền dặn mấy cô :

- Không phải pha cà phê nữa, khách không uống đâu !

Cái tài nhanh trí nho nhỏ ấy với thái độ đồng tình kín đáo của tôi, ông nghĩ ra chính là để cho chúng tôi khỏi phải chứng kiến lại cái màn kịch nặng nề đã xảy ra lần trước làm cho tôi càng thêm kính trọng ông.

Trong những lần nói chuyện ngắn ngủi của chúng tôi, ông không hề thổ lộ một điều gì quan trọng và điều ấy làm cho tôi ngạc nhiên. Bản chất của Raip-êphenđi được bộc lộ rất rõ trong cuộc sống đơn độc của ông, trong sự nhẫn nhục và độ lượng đối với những tật xấu của người khác, trong nụ cười mỉa mai nhưng không hề có ác ý mà ông thường dùng để trả lời những hành động càn rỡ mà ông gặp. Những lúc chúng tôi đi dạo bên nhau tôi luôn luôn có cảm giác rằng đi bên tôi là một con người chân chính. Tôi nhận thấy một cách rõ ràng người ta có thể hiểu nhau mà không cần lời nói. Tôi bỗng hiểu vì sao mà có những nhà thơ suốt đời đi tìm cho mình một người bạn đường và đi bên cạnh người bạn ấy họ có thể thanh thản, im lặng chiêm ngưỡng vẻ đẹp của thế giới xung quanh ! Tôi không thể nói một cách rõ ràng được con người thầm lặng vẫn ngồi ngay trước mặt tôi trong phòng làm việc và thường cùng tôi đi dạo đã dạy cho tôi những điều gì bổ ích, tôi tin chắc rằng những điều mà tôi đã tiếp thu được ở ông không một thầy giáo nào, dù cho có dạy tốt trong một thời gian dài đến đâu đi chăng nữa, cũng không bằng được ông.

Có lẽ Raip-êphenđi cũng đã bắt đầu gắn bó với tôi. Ít ra tôi bắt đầu nhận thấy trong mối quan hệ giữa chúng tôi ông không còn e ngại rụt rè như đối với những người khác, hoặc như hồi đầu khi chúng tôi mới quen nhau. Tuy nhiên cũng có những ngày ông thu mình lại, trở về với tâm hồn cô đơn của mình. Lúc đó cặp mắt ông thường nheo lại, mờ đi, và trông rất đờ đẫn. Ông trả lời người khác, nói năng bằng một giọng khô khan, lạnh lùng. Vào những ngày như thế, ông không làm việc được. Ông cầm bút lên, đặt bút xuống và ngồi hàng giờ nhìn chằm chằm vào những tờ giấy trước mặt. Tôi hiểu rằng những lúc ấy tâm trí ông hoàn toàn để ở chỗ khác, nơi không ai có thể đến được, và ông cũng không muốn cho ai đến đó. Có một điều lạ lùng là sau những ngày u uất như vậy sự việc bao giờ cũng được kết thúc bằng những trận ốm và điều đó làm cho tôi ái ngại. Nguyên nhân nỗi u buồn đó sau này tôi đã biết nhưng tiếc thay lại trong một hoàn cảnh thật đáng buồn. Nhưng tôi sẽ kể về tất cả những điều này theo trình tự thời gian.

Dạo đó vào khoảng giữa tháng hai, Raip-êphenđi lại không đi làm việc. Buổi chiều tôi đến thăm ông. Ra mở cửa cho tôi là Mirie :

- À, anh đấy à. Mời vào. Ông ấy vừa chợp mắt, nhưng nếu anh muốn tôi sẽ đánh thức ông ấy dậy.

- Ồ, thôi, thôi bác ạ, không cần đâu ! Bác trai cảm thấy trong người thế nào ạ ?

Bà đưa tôi vào phòng khách, mời ngồi rồi nói bằng một giọng rầu rĩ :

- Ông ấy bị sốt và kêu đau bụng. Nhưng điều tệ hại nhất, cậu ạ, là ông ấy không nghĩ gì đến bản thân mình cả. Nào còn bé bỏng gì nữa... Thế mà cứ bực bội vì những chuyện không đâu. Tôi cũng chẳng hiểu là có chuyện gì. Ông ấy xa lánh mọi người, chẳng muốn nói năng gì với ai hết. Hình như ông ấy có đi đâu đấy, tôi cũng chẳng rõ, quần áo phong phanh mà trời thì lạnh và thế là bây giờ nằm đấy kêu ốm.

Lúc đó từ phòng bên có tiếng Raip-êphenđi nói. Mirie chạy sang. Tôi ngạc nhiên vô cùng. Nào ai có thể nghĩ một người cẩn thận thường lo về sức khỏe của mình một cách máy móc, lúc nào cũng mặc ấm, trùm khăn kín mít như Raip-êphenđi lại có thể hành động một cách thiếu suy nghĩ như vậy nhỉ ?

- Té ra là ông ấy đã tỉnh dậy khi nghe tiếng chuông. - Bà Mirie bước ra phòng khách nói với tôi - Cậu vào đi !

Phải nói thật rằng vẻ ngoài của Raip-êphenđi không được tốt cho lắm. Mặt vàng, hốc hác, hơi thở dốc, nặng nề. Trong nụ cười ngây thơ của ông có gì đó căng thẳng, đau khổ. Sau lớp kính, cặp mắt của ông trở nên sâu hơn.

- Bác làm sao thế, bác Raip-êphenđi ?... Lạy thánh Ala cho bác mau khỏi !

- Cảm ơn ! - Ông trả lời một cách vất vả, giọng khàn khàn và sau đó ho rũ rượi.

- Bác bị cảm lạnh phải không ? - Tôi hỏi, cố giấu sự lo lắng - Chắc là bác bị gió lùa ?

Ông nằm không nhúc nhích như vậy khá lâu, mắt nhìn chằm chằm vào tấm đráp màu trắng. Một luồng hơi nóng bốc lên từ bếp lò nhỏ bằng gang đặt giữa hai cái giường. Thế mà tôi vẫn cảm thấy ông ấy không đủ ấm.

- Hình như tôi bị cảm lạnh. - Ông bắt đầu nói, tay kéo mép chăn lên tận cằm - Chiều qua sau khi ăn tối tôi có đi dạo một lát...

- Bác đi dạo ở đâu ?

- Đi loanh quanh thế thôi... Tôi cảm thấy trong người khó chịu thế là nảy ra ý định muốn đi một tí cho khuây khỏa.

Tôi ngạc nhiên. Từ trước đến nay Raip-êphenđi chưa bao giờ kêu ca, phàn nàn về những nỗi phiền muộn của mình.

- Có lẽ tôi đã đi dạo quá lâu. Đi mãi đến tận trường Đại học nông nghiệp. Sau đó còn đi nữa, đến Kechioren (1). Anh biết không, ở đó có một chỗ dốc lắm, khi xuống dù không muốn cũng phải chạy. Tôi nóng toát cả mồ hôi bèn cởi áo ngoài ra, trong khi đó tuyết lại đang rơi và có gió thổi. Và thế là...

Tôi không thể ngờ những chuyện như vậy lại xảy ra với Raip-êphenđi : Gần nửa đêm đi ra khỏi nhà, lang thang hàng tiếng đồng hồ trên những đường phố vắng ngắt, phủ đầy tuyết, rồi lại còn cởi áo ra nữa.

- Có chuyện gì vậy bác ? - Tôi hỏi ông.

- Ồ... thế thôi, chẳng có gì đặc biệt hơn đâu - Ông nói giọng lúng túng - Đôi khi tôi vẫn có những ý muốn kỳ quặc như vậy. Những lúc ấy tôi chỉ muốn có một mình. Có thể vì ở nhà lúc nào cũng ồn ào làm tôi phát chán, có thể vì buồn quá ! - Nói đến đây hình như cảm thấy mình đã nhỡ thừa lời, ông vội nói chữa - Có lẽ vì tuổi già nên hay giở chứng như vậy. Gia đình và các cháu chẳng có liên quan gì đến đây cả.

Bỗng tôi nghe thấy có tiếng ồn ào ở phía ngoài. Negiơla - cô con gái lớn bước vào phòng, có lẽ vừa từ trường về. Cô cúi xuống hôn vào má ông.

- Bố cảm thấy trong người thế nào ?

Cô quay lại chào tôi và liền than vãn :

- Không thể nào nói cho bố nghe được anh ạ ! Tự nhiên không đâu nửa đêm chạy ra phố, nhảy vào quán cà phê. Sau đấy bị nhiễm lạnh run lên không biết là ở ngoài đường hay ở trong quán, và thế là bây giờ nằm liệt. Đây cũng chẳng phải là lần đầu đâu. Không biết bố có đánh mất gì ở đấy không ?

Cô đứng dậy cởi áo bành tô vắt lên ghế và cũng đột ngột như lúc xuất hiện, cô lại biến mất. Có lẽ đã quen với những cuộc trò chuyện như vậy nên Raip-êphenđi không để ý đến điều ấy.

Tôi nhìn thẳng vào mắt ông và ông cũng nhìn tôi như thế. Nhưng trên khuôn mặt bình thản của ông không thể đọc được điều gì. Tôi thấy ngạc nhiên không phải vì ông đã nói dối những người trong gia đình mà chính vì ông đã nói thật với tôi. Điều ấy làm cho tôi thấy hãnh diện. Thật là dễ chịu khi thấy mình được tin hơn những người khác...

Trên đường về tôi nghĩ mãi về những hành động của Raip-êphenđi. Có thể ông chỉ là một con người tầm thường, trống rỗng. Nhưng những người sống không mục đích, không có gì say mê sâu sắc, thường thờ ơ với tất cả mọi người ngay cả đối với những người thân cũng thế. Nếu vậy thì trong trường hợp này ông muốn gì ? Có thể chính sự trống rỗng trong tâm hồn, sự vô vị trong cuộc sống đã làm cho ông phải lang thang trong đêm như thế.

Với những suy nghĩ ấy tôi đã về đến khách sạn lúc nào không hay. Ở đấy tôi cùng với một người bạn thuê chung một căn buồng tồi tàn và cũng thật đáng ngạc nhiên vì không hiểu bằng cách nào người ta đưa lọt vào trong phòng hai chiếc giường. Lúc ấy đã mười giờ đêm. Đã quá bữa nên tôi cũng không muốn đi ăn nữa. Tôi định lên phòng nằm đọc một lát rồi ngủ nhưng tôi lại thay đổi ý định. Từ trong quán cà phê gần đó một chiếc máy quay đĩa đang gào hết cỡ, còn ở phòng bên một nữ ca sĩ người Xiri đang the thé ướm giọng trước khi biểu diễn. Tôi quay ra theo con đường nhựa bẩn thỉu hướng về phía Kechioren. Dọc hai bên đường nhan nhản những gara loại nhỏ sửa ô tô chen lẫn với những quán cà phê bằng gỗ lụp xụp. Tiếp đó ở phía bên phải, trên những sườn đồi thoai thoải, thấp thoáng dăm ngôi nhà, còn phía bên trái, dưới chân đồi, là những vườn rau và cây ăn quả với những tán lá sum suê. Một làn gió lạnh buốt âm ẩm thổi thẳng vào mặt, tôi vội dựng cổ áo lên. Bỗng nhiên tôi cảm thấy sảng khoái hẳn lên muốn vùng chạy. Chạy mãi, không dừng lại chạy hết giờ này sang giờ khác, ngày này sang ngày khác, giống như một người say rượu. Tôi bước vội về phía trước, không chú ý sang hai bên nữa. Luồng gió lạnh thổi thẳng vào ngực và tôi cảm thấy một sự khoái trá kỳ lạ trong cuộc vật lộn chống lại với cái gió.

Trong óc tôi vụt ra một ý nghĩ như tia chớp. Tại sao tôi lại đến đây ? Tự nhiên thế thôi, chẳng có mục đích, nguyên nhân nào cả. Hàng cây hai bên đường vẫn rền rĩ dưới làn gió mạnh. Gió như muốn thổi bạt vầng mây tả tơi trên trời, còn những đám mây tan tác ở dưới như muốn cố bám lấy những tảng đá đen lấp loáng trên các đỉnh núi phía trước. Tôi cứ thế bước mãi, mắt nheo lại và cố hít thật sâu không khí ẩm ướt. Trong óc tôi vẫn lẩn quẩn một câu hỏi : " Tại sao mình lại lang thang ở đây nhỉ ?... Chắc hôm trước vẫn gió như thế này đây. Và chẳng có gì đáng ngạc nhiên, nếu như bây giờ tuyết rơi. Cũng trên con đường này đây. - Tôi thầm nghĩ - ngày hôm qua có một người đã đi, mũ cầm trên tay, ngực áo phanh ra, thỉnh thoảng lại đưa tay lên phủi những bông tuyết trên mắt kính, gió thổi tung mái tóc thưa cắt ngắn và làm cho cái đầu nóng bỏng của người đó dịu bớt đi. Điều gì đã làm cho thân già ốm yếu ấy lần mò ra đến đây ? ". Tôi cố gắng hình dung ra Raip-êphenđi đêm qua đã lang thang ở đây như thế nào. Mãi đến lúc này tôi mới hiểu rằng tại sao tôi lại ra đây. Một ý muốn kỳ lạ bắt tôi đi sâu vào tìm hiểu những suy nghĩ và tình cảm của Raip-êphenđi. Song thú thật tôi đã không làm nổi điều ấy. Một cơn gió mạnh khác thổi bay mất mũ của tôi và làm cho hàng cây càng rên xiết dữ dội hơn, trên trời những đám mây hình thù quái dị vẫn tiếp tục đuổi nhau.

Nhưng tất cả những điều ấy cũng chẳng giúp tôi đoán ra được những ý nghĩ và tình cảm của Raip-êphenđi trong đêm đó. Có mặt ở nơi mà người khác đã từng đến chưa có nghĩa là có thể hiểu được những ý nghĩ của người đó. Chỉ có những kẻ ngớ ngẩn như tôi chẳng hạn mới có thể nghĩ khác.

Tôi quay trở về khách sạn, không còn nghe thấy tiếng máy quay đĩa cũng như giọng hát của cô ca sĩ Xiri nữa. Người bạn tôi đang nằm dài trên giường đọc sách.

- Thế nào, đi chơi về đấy à ? - Anh ta nhìn tôi hỏi.

Con người nói chung luôn luôn mong muốn hiểu nhau thật cặn kẽ... Lòng mong muốn như thế có lẽ đã có ở tôi khi tôi muốn tìm hiểu những ý nghĩ và tình cảm của Raip-êphenđi. Những điều ấy có thể thực hiện được không ? Tâm hồn của một người bình thường nhất, nghèo nàn nhất, dù cho đó là một người ngu đần đi chăng nữa vẫn có khả năng làm ta ngạc nhiên vì chính sự mâu thuẫn của nó. Nhưng không biết vì lẽ gì chúng ta lại không muốn hiểu điều đó và thường đánh giá một cách nông nổi, hời hợt về con người. Khi ăn thử một miếng phomát chúng ta vẫn thường do dự đắn đo phải đánh giá chất lượng của nó, thế nhưng lại vội vã kết luận một người nào đó khi mới gặp lần đầu.

Tối hôm đó tôi trằn trọc mãi không ngủ được. Mọi ý nghĩ của tôi đều hướng về Raip-êphenđi. Tôi hình dung thấy ông phủ một tấm chăn trắng đang nằm trên giường, trong căn phòng ngột ngạt, vật vã trong cơn sốt nóng. Bên cạnh đó là mấy cô con gái cùng với bà vợ đang ngủ mê mệt sau một ngày bận rộn vất vả. Cặp mắt ông vẫn mở trừng trừng nhưng trí óc ở tận đâu đâu, rất xa, xa lắm, nơi không ai có thể biết được.

Lần ấy Raip-êphenđi ốm lâu hơn những lần trước. Rõ ràng đó không phải là một cơn cảm lạnh bình thường. Nurétđin mời được một bác sĩ già đến thăm bệnh. Ông kê cho người ốm đơn thuốc ho và dán cao mù tạt. Mỗi lần tôi đến thăm ông - Cách hai, ba ngày đến một lần - tôi lại thấy tình trạng sức khỏe ông càng ngày càng xấu đi. Chính bản thân ông không hề tỏ ra lo lắng gì cả và cho rằng căn bệnh của mình không có gì trầm trọng. Có thể là Raip-êphenđi không muốn những người trong gia đình lo lắng, tuy nhiên Mirie và Negiơla vẫn vô cùng lo ngại và nỗi lo ấy đã lây sang tôi. Mirie không còn làm nổi được việc gì cả, chân tay rụng rời, mặt bà lúc nào cũng sợ hãi ngó vào phòng ngủ, sau đó bỗng nhớ ra mình quên cái gì đó bà lại vội vã bỏ đi. Khi dán cao cho Raip-êphenđi bà làm rơi lúc thì khăn mặt, lúc thì cái đĩa. Vì quá lo lắng cho chồng, bà như người mất hồn, đi đi lại lại trong phòng với đôi chân trần không tất xỏ trong đôi dép mềm. Negiơla cũng tỏ ra lo lắng mặc dầu chưa tới mức bối rối như mẹ. Cô nghĩ học, chăm sóc bố một cách chu đáo. Chiều chiều mỗi khi tôi đến thăm người ốm, cô đón tôi với đôi má ửng hồng nhưng thấy cặp mắt sưng húp của cô tôi đoán chắc cô đã khóc. Tất cả những điều đó lại càng làm cho Raip-êphenđi bị dày vò hơn và những lúc chúng tôi ngồi với nhau ông đã bộc bạch hết những tình cảm của mình.

- Không hiểu tại sao mọi người cứ khoái cái mặt rầu rĩ như vậy ? Họ định đưa đám tôi hay sao không biết ? - Có lần ông mất bình tĩnh nói. - Tôi chưa có ý định chết đâu. Mà có chết đi chăng nữa thì cũng có gì là ghê gớm ? Việc gì mà họ phải phiền muộn như vậy ? Tôi có là cái thá gì đối với họ ?...

Và sau khi im lặng một lát ông nói tiếp bằng nụ cười mỉa mai, cay độc :

- Tôi đối với họ chỉ là con số không... Bao nhiêu năm sống chung nào ai đã một lần quan tâm đến những gì đang xảy ra trong lòng tôi. Thế mà bây giờ họ làm như xót thương tôi lắm.

- Bác nói gì lạ thế, bác Raip-êphenđi ? Có thể đúng là họ đang rất lo lắng cho bác và vì vậy mà không nên chỉ trích họ. Còn vợ bác và con gái...

- Vợ và con gái. Tất cả chỉ có thế thôi...

Ông quay mặt đi. Tôi không hiểu ông muốn nói gì qua những lời ấy nhưng không dám hỏi thêm.

Để làm yên lòng những người trong gia đình, Nurétđin mời một bác sĩ nội đến. Sau khi đã xem xét kỹ lưỡng người ốm, bác sĩ chẩn đoán là ông bị sưng phổi. Khi nhìn thấy nỗi lo sợ qua mắt những người thân đứng xung quanh, bác sĩ an ủi họ :

- Tình trạng cũng không đến nỗi xấu lắm đâu ! Cơ thể của bệnh nhân, nhờ trời cũng còn chắc lắm và tim cũng còn tốt. Nếu thánh Ala phù hộ thì chắc cũng không sao. Tất nhiên cần phải chăm sóc thật chu đáo. Tốt nhất là chuyển bệnh nhân đến bệnh viện.

Vừa nghe thấy tiếng " bệnh viện " Mirie liền khụy ngay xuống. Bà nằm vật ra ghế và khóc òa lên. Còn Nurétđin thì nhăn mặt lại :

- Liệu có cần thiết không ? Ở nhà chăm sóc tốt hơn ở bệnh viện chứ !

Bác sĩ nhún vai không nói gì rồi cáo từ.

Nhưng chính Raip-êphenđi lại không phản đối việc nằm bệnh viện.

- Ở đấy may ra còn được nghỉ ngơi chút ít - Sau này ông tâm sự với tôi như thế.

Rõ ràng ông chỉ muốn nằm một mình. Nhưng khi mọi người nhất quyết không chịu đưa ông đi bệnh viện, ông cũng không yêu cầu nữa.

- Trước sau rồi ở đó họ cũng không để cho tôi yên. - Vừa nói với tôi ông vừa mỉm cười buồn bã.

Chiều hôm thứ sáu - tôi nhớ rõ ngày hôm đó lắm - Chúng tôi còn lại hai người trong phòng. Lúc đó tôi ngồi trên chiếc ghế đẩu kê cạnh giường lặng lẽ nhìn ông và chăm chú nghe từng hơi thở nặng nhọc của ông cùng với tiếng tích tắc khe khẽ của chiếc đồng hồ bỏ túi để cạnh những gói thuốc trên tủ đầu giường.

- Hôm nay tôi cảm thấy đỡ hơn. - Ông mở to cặp mắt trũng sâu thều thào nói với tôi.

- Tất nhiên là không thể mãi như vậy được - Ý tôi muốn nói về căn bệnh của ông.

- Nhưng nếu nó lại cứ như thế mãi thì sao ? - Ông hỏi lại.

Tôi hoảng sợ khi đoán biết ý ông nói. Giọng nói mệt mỏi không làm cho người ta nghi ngờ gì nữa.

- Bác nói thế làm gì ?

- Chính thế, để làm gì ? Để làm gì tất cả những trò này. Như thế chưa đủ hay sao ? - Ông vẫn tiếp tục những suy nghĩ của mình, mắt nhìn thẳng vào tôi. Vừa lúc ấy Mirie xuất hiện.

- Hôm nay ông ấy đã đỡ hơn rồi ! - Bà vui mừng báo cho tôi - Có lẽ mọi chuyện sẽ tốt đẹp. Nếu thánh Ala phù hộ thì lần này rồi cũng qua khỏi !

Sau đó bà quay về phía chồng nói thêm :

- Chủ nhật này chúng ta sẽ làm tổng vệ sinh. Ông nhờ anh ấy lấy hộ mấy chiếc khăn ở chỗ làm việc về để giặt luôn.

Raip-êphenđi gật đầu. Mirie lục lọi trong tủ một lúc và sau khi tìm thấy vật cần tìm bà bước ra. Chỉ cần nhìn thấy một dấu hiệu rất nhỏ về sự bình phục của Raip-êphenđi là tất cả mọi lo lắng, xúc động của bà lập tức lắng xuống. Bây giờ bà lại có thể tiếp tục những công việc nội trợ quen thuộc của mình : giặt giũ, dọn dẹp, nấu nướng. Cũng giống như những con người bình dị khác bà có thể chuyển từ trạng thái đau khổ sang sung sướng, lo lắng sang bình thản một cách nhanh chóng, dễ dàng. Và cũng hoàn toàn phù hợp với đặc điểm của phụ nữ, bà dễ dàng quên ngay những điều phiền muộn vừa qua. Trong cặp mắt của Raip-êphenđi, tôi thoáng thấy một nụ cười buồn rầu. Ông chỉ về phía chiếc áo vắt ở thành giường, ngượng ngùng nói :

- Anh lấy giùm chìa khóa, hình như ở túi bên phải. Phiền anh mai mở ngăn kéo trên cùng bàn tôi lấy hộ mấy khăn mặt mang về cho bà ấy.

- Chiều mai cháu sẽ mang lại.

Raip-êphenđi im lặng nhìn lên trần nhà. Bỗng nhiên ông quay lại phía tôi nói vội :

- Anh mang hộ tất cả những gì có ở đó về luôn cho tôi. Tất cả ! Có lẽ vợ tôi đã linh cảm thấy rằng tôi sẽ không bao giờ đến đó nữa. Bây giờ tôi cần một chỗ khác... Nói đến đây ông kiệt sức nằm vật xuống gối.

Ngày hôm sau trước khi rời khỏi phòng làm việc tôi đến xem xét bàn của Raip-êphenđi. Ở phía bên phải có ba ngăn kéo. Đầu tiên tôi mở chiếc thấp nhất, ở đó không có gì. Ở ngăn kéo thứ hai có một số giấy tờ và những bản dịch nháp. Khi mở đến ngăn thứ ba tôi bỗng cảm thấy hồi hộp kỳ lạ. Chẳng phải tôi đang ngồi trên ghế của Raip-êphenđi và mở ngăn bàn của ông, tôi đang lặp lại những động tác mà ông đã làm bao nhiêu lần. Ngăn trên cùng cũng hầu như trống rỗng. Trong góc có chiếc khăn mặt bẩn, một miếng xà phòng gói trong giấy báo, một cà mèn, một cái nĩa, một dao gọt bút chì đã sứt mẻ kiểu " Zinger ". Tôi nhanh chóng gói tất cả vào một tờ giấy, đóng ngăn kéo lại định đứng lên, nhưng ngay sau đó kiểm tra lại một lần nữa xem có còn sót lại gì không. Tôi lại kéo ngăn bàn ra và đưa tay vào sờ. Trong góc tận cùng, ngay sát tấm ván có một cuốn vở. Tôi cầm luôn và bước ra ngoài phố. " Raip-êphenđi nói đúng, một ý nghĩ bỗng lóe lên trong óc tôi - chắc là ông sẽ không bao giờ quay lại đây nữa, sẽ không khi nào còn ngồi sau chiếc bàn ấy, sẽ không bao giờ còn kéo ra kéo vào và nhìn vào chiếc ngăn bàn ấy vài lần trong ngày nữa ".

Khi đến nhà Raip-êphenđi tôi thấy mọi người nhốn nháo. Negiơla mở cửa cho tôi.

- Xin anh đừng có hỏi gì cả ! - Cô dặn tôi.

Trong những ngày ấy tôi như là một thành viên trong gia đình của Raip-êphenđi. Mọi người đều coi tôi như một người thân.

- Tình trạng của bố lại xấu đi - Negiơla nói khẽ - Hai lần bố bị ngất. Chúng tôi sợ quá. Cậu đã mời bác sĩ tới. Ông ấy đang ở chỗ bố. Đang tiêm...

Cô gái nói vội vàng một hơi rồi chạy ngay vào phòng ngủ. Tôi quyết định ở lại xem sao. Tôi ngồi xuống mép ghế ngoài phòng khách, đặt gói giấy trên đầu gối. Thấy bà Mirie chạy qua chạy lại trong phòng nhưng tôi do dự không đưa cái gói đáng nguyền rủa đó cho bà. Trao cho người đàn bà ấy chiếc khăn mặt bẩn thỉu cùng cái nĩa cũ kỹ vào lúc mà cuộc sống của người chồng trong cơn nguy kịch thì quả là không đúng lúc một chút nào cả. Tôi đứng dậy đi đi lại lại quanh bàn lớn. Nhìn thấy hình dạng của mình hiện rõ trong tấm gương tủ buýp phê tôi ngạc nhiên không nhận ra mình nữa : Mặt tôi tái nhợt như mặt người sắp chết đuối. Trống ngực tôi đập thình thịch. Thật đáng sợ khi nhìn thấy một người - dù người đó là thế nào với anh đi nữa đang ngấp nghé miệng hố của tử thần. Tôi hiểu rằng không nên tỏ ra sầu muộn hơn những người thân của ông như vợ, con gái và những bà con khác của ông đang có mặt.

Qua cánh cửa khép hờ tôi nhìn vào phòng bên cạnh và thấy hai cậu em vợ của Raip-êphenđi là Đikhát và Veđát ngồi trên đi-văng hút thuốc lá. Qua bộ mặt rầu rĩ của họ có thể thấy rõ rằng chỉ có bổn phận nặng nề trong gia đình mới giữ được họ ở nhà lúc này. Trước mặt họ là Nuten. Cô ngồi trong chiếc ghế bành tay chống dưới cằm. Khó mà xác định được cô đang ngủ hay khóc. Cạnh đó một chút, trên đi-văng khác, Phehunđe ngồi im cùng với lũ trẻ trên tay. Chị ta đang dỗ cho chúng ngủ, song qua động tác dỗ trẻ của chị có thể cảm thấy công việc dạy dỗ con cái đối với chị ta còn quá mới mẻ.

Cuối cùng bác sĩ từ phòng ngủ bước ra. Sau ông là Nurétđin. Bác sĩ cố giữ vẻ bình thản nhưng không dấu nổi sự thất vọng hiện rõ trên nét mặt.

- Phải túc trực thường xuyên bên cạnh người bệnh và trong trường hợp nguy cấp phải tiêm ngay - vừa đi ông vừa dặn Nurétđin.

Nurétđin kinh ngạc nhướng lông mày lên :

- Bác sĩ cho rằng tình trạng nguy hiểm lắm phải không ?

- Hiện tại chưa thể nói rõ được - Bác sĩ trả lời, có ý lảng tránh câu hỏi theo cách của giới y học trong những trường hợp tương tự.

Để tránh những câu hỏi tiếp theo, bác sĩ vội mặc bành tô, đội mũ và với bộ mặt rầu rĩ nhét vào túi ba đồng lia bạc mà Nurétđin đã chuẩn bị sẵn. Sau đó ông bước ra ngoài.

Tôi lặng lẽ tiến sát đến cửa phòng ngủ và ghé mắt nhìn vào bên trong. Mirie và Negiơla với vẻ mặt căng thẳng đang chăm chú nhìn Raip-êphenđi. Mắt ông vẫn nhắm. Negiơla nhìn thấy tôi, cô gật đầu mời vào. Có lẽ họ muốn biết tình trạng của người ốm gây cho tôi ấn tượng ra sao. Tôi cố gắng không để lộ những xúc động của mình.

Tôi hơi cúi xuống làm ra vẻ như mọi chuyện vẫn bình thường, không có gì phải lo lắng. Tôi cố mỉm cười.

- Không có gì đáng ngại đâu. Tôi nói nhỏ với họ - Nếu thánh Ala còn phù hộ thì lần này cũng qua khỏi thôi.

Raip-êphenđi khẽ mở mắt ra. Ông nhìn tôi bằng cặp mắt ngây dại. Sau đó ông vất vả quay đầu lại, lắp bắp một câu gì đó, mặt mũi nhăn nhó như muốn ra hiệu một điều gì.

- Bố cần gì hả bố ? - Negiơla hỏi.

- Hãy để ta yên một lát. - Ông nói bằng một giọng yếu ớt.

Mirie ra hiệu cho chúng tôi đi ra. Song người ốm đã rút tay ra khỏi chăn giữ tôi lại :

- Anh ở lại đây !

Bà vợ và cô con gái kinh ngạc nhìn nhau.

- Bố đừng có nói nhiều quá nhé ! - Negiơla van nài.

Raip-êphenđi gật đầu.

Sau khi vợ và con gái đi ra, Raip-êphenđi chỉ vào cái gói mà tôi đã hầu như quên bẵng rồi hỏi nhỏ :

- Anh mang tất cả về đấy chứ ?

Tôi ngạc nhiên nhìn ông. Không có lẽ ông giữ tôi lại để hỏi câu ấy ? Người ốm nhìn thẳng vào tôi, trong cặp mắt lộ vẻ nôn nóng.

Chỉ đến lúc ấy tôi mới nhớ đến quyển vở bìa đen. Thật ra tôi cũng chưa kịp nhìn qua xem trong đó có gì. Tôi không ngờ quyển vở đó đối với ông lại quan trọng như vậy.

Tôi vội mở gói giấy ra, đặt khăn mặt và những thứ khác lên ghế cạnh cửa rồi đưa cho ông quyển vở.

- Bác hỏi cái này phải không ?

Ông gật đầu xác nhận.

Không kìm nổi sự tò mò, tôi nhẹ nhàng lật mấy trang. Những dòng chữ to, không đều có lẽ được viết vội vàng. Không có đầu đề, chỉ thấy ở trang đầu, trên góc phải có ghi ngày tháng : “ 20 tháng sáu 1933 “. Tôi kịp đọc những dòng chữ đầu tiên :

" Ngày hôm qua một sự việc kỳ lạ đã xảy ra làm cho tôi bỗng nhớ lại những kỷ niệm cách đây mười năm về trước... ".

Raip-êphenđi run rẩy nắm lấy tay tôi :

- Đừng đọc nữa...

Và ông chỉ vào góc nhà nói khẽ :

- Quẳng nó vào đấy !

Tôi nhìn theo ông về phía lò sưởi. Sau tấm mica trong suốt những lưỡi lửa đỏ rực đang loang loáng rung rinh.

- Quẳng vào đâu ? Vào lò sưởi ạ ? - Tôi nghi ngại hỏi lại.

- Phải...

Sự tò mò của tôi đã lên đến cực điểm. Không lẽ chính tay tôi phải thiêu hủy cuốn vở này.

- Bác không tiếc hay sao, bác Raip-êphenđi ? Không có lẽ tự nhiên lại đốt quyển vở. Có lẽ nó chính là người bạn gần gũi nhất mà bác đã giải bày những ý nghĩ thầm kín của mình.

- Nó chẳng cần cho ai cả. Hoàn toàn không cần cho ai...

Tôi xác định rất rõ rằng tôi phải cố gắng bằng mọi cách làm cho ông từ bỏ ý định đó. Chắc chắn là trong cuốn vở này ông đã ghi chép tất cả những cảm xúc của lòng mình, những điều mà ông không bao giờ thổ lộ với ai. Và bây giờ thì ông quyết định mang theo toàn bộ những bí mật đó. Con người này không muốn để lại một chút gì cho những người khác, ngay cả sự cô đơn của mình ông cũng muốn mang theo sang thế giới bên kia. Tôi thấy đau xót và bực mình thay ông.

- Cháu hiểu bác, bác Raip-êphenđi. Cháu rất hiểu, bác có đầy đủ cơ sở để không tin vào mọi người. Ý muốn thiêu hủy cuốn vở này cũng là một điều rất tự nhiên. Nhưng chả lẽ nào bác không thể hoãn lại, dù chỉ một ngày thôi, việc thực hiện bản án đó ?

Raip-êphenđi ngạc nhiên nhìn tôi như muốn hỏi : “ Để làm gì ? “.

Đã quyết định là không lùi bước, tôi liền nghĩ kế cuối cùng. Tôi ngồi gần lại và nhìn thẳng vào ông bằng một cặp mắt đầy thông cảm và trìu mến.

- Chẳng lẽ bác không thể nào cho phép cháu giữ lại cuốn vở ấy dù chỉ là một đêm ? Chẳng phải từ lâu bác cháu ta đã trở nên gần gũi, thân mật ? Vậy mà trong suốt thời gian ấy bác không hề kể cho cháu nghe một chút gì về mình. Chẳng lẽ bác không thấy lời đề nghị của cháu là hoàn toàn có cơ sở hay sao ? Sao bác lại dấu cháu ? Bác hãy tin rằng đối với cháu bác là người thân nhất trên đời này. Sao bác lại có thể coi cháu cũng như những kẻ đốn mạt khác ?...

Những giọt nước mắt long lanh ở khóe mắt tôi, có cái gì đó như đang chẹn ngang ngực. Tôi muốn trút tất cả sự hờn giận chất chứa trong lòng đối với con người mà đáng lý ra cần phải gắn bó với tôi thì lại cố tình xa lánh.

- Cũng có thể là bác có lý khi bác không tin vào mọi người. - Tôi vội nói tiếp. - Nhưng cũng không nên vơ đũa cả nắm bác ạ ! Và ắt phải có những trường hợp ngoại lệ chứ. Bác cũng đừng quên rằng bác cũng thuộc về loài người nói chung. Những gì mà bác định làm là một hành động ích kỷ. Ngoài ra nó còn vô nghĩa nữa.

Tôi ngừng lại, lo sợ mình đã quá lời. Người bệnh vẫn nằm im không nói gì. Tôi quyết định thử một lần cuối cùng :

- Bác Raip-Bei, bác hãy đặt mình vào trường hợp của cháu. Bác đã đi gần hết cuộc đời, còn cháu - mới bắt đầu thôi. Cháu muốn hiểu rõ người đời hơn, muốn biết họ xúc phạm đến bác như thế nào ?

Raip-êphenđi lắc đầu và lẩm bẩm điều gì đó. Tôi cúi sát xuống mặt ông đến mức cảm thấy hơi thở nóng bỏng của ông phả vào mặt.

- Không, không !... Ông nói dằn từng tiếng. - Mọi người không làm điều gì xấu cho tôi cả... Không có gì đâu... Tôi đối với họ cũng vậy...

Nói đến đây ông ngừng hẳn, đầu gục xuống, hơi thở trở nên nặng nề và đứt quãng. Cuộc nói chuyện với tôi đã làm cho ông mệt. Chính tôi cũng cảm thấy rã rời và nhụt chí, đã chuẩn bị thực hiện ý muốn của ông - ném quyển vở vào trong lò lửa.

Nhưng bỗng nhiên Raip-êphenđi lại mở mắt ra.

- Không ai có lỗi cả ! Ngay cả tôi cũng thế...

Không đủ sức nói tiếp, người bệnh bật ho một cách nặng nhọc. Ông nhìn về phía quyển vở và nói rất khẽ :

- Thôi, cứ đọc đi, rồi anh sẽ hiểu hết !

Tôi vội nhét cuốn vở vào túi và hứa với ông :

- Sáng mai cháu sẽ mang lại và đốt nó ngay trước mặt bác.

Người bệnh nhún vai một cách thờ ơ như muốn nói " Tùy anh, muốn làm gì thì làm, đối với tôi thế nào cũng được ".

Qua cử chỉ của ông tôi hiểu rằng ông đã hoàn toàn không còn quan tâm đến mọi chuyện xung quanh nữa. Ngay cả đối với quyển vở quí giá mà có lẽ trong đó đã ghi lại một phần đời rất quan trọng của mình. Trước khi ra về tôi nắm bàn tay ông và áp nó lên môi. Ông kéo tôi lại gần hơn, hôn lên trán và sau đó lên má. Từ trong mắt ông những giọt nước nhỏ xíu lăn ra nhưng ông cũng chẳng muốn dấu những giọt lệ đó. Ông chỉ còn biết nhìn tôi chăm chú hồi lâu không hề chớp mắt và không chịu nổi, tôi đã òa khóc. Chúng tôi cùng khóc một cách lặng lẽ, không thành tiếng, không nấc lên. Chỉ có những người thật sự đau khổ trong nỗi bất hạnh lớn nhất của mình mới khóc như vậy. Tôi đã linh cảm thấy rằng không thể dễ dàng chia tay với ông nhưng tôi không ngờ cuộc chia tay ấy lại nặng nề và đau xót đến như vậy.

Raip-êphenđi thở hắt ra, cặp môi mấp máy :

- Trước kia chưa có lần nào chúng ta nói chuyện với nhau cởi mở như thế này... Thật tiếc con ạ...

Nói xong ông nhắm mắt lại.

Tôi cố tình để không một người nào trong nhà đang đứng ngoài cửa nhìn thấy mặt, vội lách qua phòng khách và bước ra đường. Một làn gió lạnh thổi qua làm khô ngay đôi má đẫm nước mắt của tôi. Tôi bước đi, không nhìn thấy gì ở phía trước, miệng lẩm bẩm như trong cơn mê sảng : " Thật là tiếc... Thật là tiếc... Thật là tiếc !... ".

Khi tôi trở về nhà trọ thì người bạn đã ngủ. Tôi nhanh chóng cởi quần áo, thắp một ngọn đèn đặt ở phía đầu giường rồi chui vào chăn và bắt đầu đọc quyển vở của Raip-êphenđi.

20 tháng sáu 1933

Ngày hôm qua một sự việc kỳ lạ đã xảy ra làm cho tôi bỗng nhớ lại những kỷ niệm cách đây mười năm về trước. Tôi sợ rằng những kỷ niệm hầu như đã bị xóa nhòa trong trí bấy giờ sẽ sống lại và sẽ không để cho tôi dù chỉ một phút giây yên tĩnh. Và tất cả những chuyện ấy là kết quả của một sự ngẫu nhiên tai quái. Sự kiện bất ngờ này đã làm sống lại trong trí nhớ của tôi toàn bộ quá khứ đã qua, đã đánh thức tôi từ một cơn mê dài, từ một giấc ngủ triền miên và từ một sự lãnh đạm, thờ ơ mà tôi đã sống bấy nhiêu năm. Tôi không muốn nói đến khả năng tôi sẽ phát điên hoặc tự tử. Con người rất dễ dàng cam chịu với tất cả những gì mà thoạt đầu tưởng như là không chịu nổi. Đó không phải là cuộc sống mà là một cực hình khủng khiếp ! Nhưng tôi sẽ chịu đựng được tất cả như đã từng chịu đựng từ trước đến nay...

Chỉ có một điều tôi sẽ khó lòng chịu nổi - đó là sự cô đơn. Chôn dấu tất cả mọi điều bí mật vào trong lòng mình, điều ấy quả là quá sức chịu đựng. Tôi rất muốn thổ lộ lòng mình với một người nào đó. Nhưng với ai ? Có lẽ trong toàn bộ cái thế giới rộng lớn này không có người nào cô độc hơn tôi. Trong suốt mười năm gần đây tôi không hề chia sẻ cùng ai những cảm xúc của lòng mình. Không hiểu tại sao tôi luôn luôn xa lánh mọi người. Có lẽ bởi mọi người đã xa lánh tôi. Nhưng làm sao tôi có thể thay đổi được tính tình của mình ? Xử sự khác đi chăng ? Không, không thể thay đổi được một điều gì nữa. Mà cũng chẳng để làm gì ! Tính tình của tôi đã như thế và nó sẽ vẫn như thế. Nếu như tôi có thể tin được một người nào đó nhỉ ! Nhưng tôi không còn đủ sức để đi tìm một người như thế nữa. Chính vì vậy mà tôi phải dùng đến quyển vở này. Nếu như còn, dù chỉ là một chút hy vọng nào khác thì tôi sẽ không khi nào phải cầm đến cây bút. Bởi vì trên đời này tôi ghét nhất chuyện viết lách linh tinh... Ôi, nếu như không có cuộc gặp gỡ hôm qua ! Tôi có thể lại tiếp tục sống như cũ, âm thầm, lặng lẽ...

Hôm qua ở ngoài phố tôi đã gặp hai người phụ nữ. Người thứ nhất tôi nhìn thấy lần đầu tiên, còn người kia có thể nói là tôi đã hầu như không còn nhớ, bởi lẽ chúng tôi sống rất xa nhau. Không thể ngờ được rằng kết quả của cuộc gặp gỡ ấy đã làm đảo lộn hoàn toàn cuộc sống của tôi.

Nhưng nếu như đã quyết định ngồi vào bàn viết, tôi sẽ cố gắng kể lại toàn bộ câu chuyện một cách bình thản và tuần tự. Để làm được điều ấy cần phải quay lại mười - mười hai năm mà cũng có thể là mười lăm năm về trước. Tôi muốn viết lại toàn bộ câu chuyện này một cách cởi mở, chân tình, không dấu diếm một điều gì hết. Nếu như tôi không thể xua đi mãi mãi cơn ác mộng đang theo đuổi mình thì sẽ cố làm cho nó trở nên dễ chịu hơn. Có thể những hồi tưởng được viết lại bằng một tình cảm dịu dàng sẽ không cay đắng bằng chính sự thật đã xảy ra. Rất nhiều sự việc bây giờ hiện lên trước mắt tôi dưới một ánh sáng khác, chúng trở nên đơn giản hơn và không còn mang ý nghĩa quan trọng như trước nữa. Điều đó làm cho tôi xấu hổ vì chính những tình cảm của mình.

Tôi sinh ra ở Khavran và học hết bậc tiểu học ở đó. Sau này tôi tiếp tục học lên ở Êđơrêmít - một thành phố nhỏ cách chúng tôi không xa. Trước khi kết thúc chiến tranh thế giới (2) không lâu tôi bị gọi vào lính - lúc đó tôi mới mười chín tuổi - nhưng trong khi còn đang học ở trại huấn luyện thì chiến tranh đã chấm dứt. Tôi trở về quê và tiếp tục đi học. Chỉ có điều là tôi đã không theo hết được trung học. Cũng cần phải nói thật rằng tôi không ham học cho lắm. Tôi đã học tiếp được gần một năm nhưng một sự kiện quan trọng đã xảy ra làm cho tôi không còn thích thú học hành gì nữa. Mặc dù hiệp ước Hòa bình đã được ký kết nhưng trong đất nước trật tự vẫn chưa được thiết lập. Mọi chuyện cứ đảo lộn cả lên - Chẳng có một chính phủ vững vàng, cũng chẳng có niềm tin và mục đích. Ở một số vùng thì đội quân chiếm đóng nước ngoài làm mưa làm gió, một số nơi khác thì các đội khởi nghĩa nổi dậy, hoặc tệ hơn nữa là các băng cướp. Một số thì tấn công vào kẻ thù, số khác thì cướp bóc nhân dân. Có trường hợp một người nào đó vừa mới nổi lên như một anh hùng thế mà chỉ sang tuần sau đã thấy bị treo cổ lủng lẳng ở quảng trường trung tâm Êđơrêmít. Tất nhiên trong hoàn cảnh như vậy khó mà có thể ngồi yên trong bốn bức tường cố gào cho thuộc môn lịch sử Đế chế Oxman và những bài học luân lý. Nhưng cha tôi được coi là một người vai vế nhất trong vùng nhất quyết muốn tôi trở thành người ! Nhìn thấy đám thanh niên trạc tuổi tôi, thắt lưng lủng lẳng bao đạn và cây súng ngắn, hăng hái xung vào quân khởi nghĩa hoặc các băng cướp, ông lo thật sự đến một lúc nào đó tôi sẽ theo gương họ mất. Nỗi lo lắng của ông về tôi ngày càng nhiều hơn khi có tin về những sự hy sinh của đám bạn tôi. Có người hy sinh vì viên đạn của kẻ thù, người khác chết vì bọn cướp. Nỗi lo lắng của cha tôi hoàn toàn có cơ sở. Tôi không muốn ngồi mãi trong nhà và đã bí mật chuẩn bị ra đi. Vào đúng lúc đó đội quân chiếm đóng tràn đến vùng chúng tôi và thế là lòng hăng say quả cảm của tôi bị xẹp xuống như quả bóng xì hơi.

Hàng mấy tháng liền tôi lang thang như người mất trí. Đám bạn bè tôi hầu hết mỗi người phiêu bạt một nơi. Cha tôi quyết định gửi tôi đi Xtambun. Ông nói : “ Hãy chọn lấy một trường nào đó phù hợp với mày rồi học tiếp đi ! “. Tôi chưa bao giờ tỏ ra là một thanh niên có khả năng đặc biệt hoặc tháo vát cho lắm, vì vậy mà lời khuyên vô ích của cha tôi chỉ càng chứng tỏ rằng ông đã không hiểu tôi. Nhưng tôi cũng có một niềm say mê thầm kín riêng. Trong các giờ học vẽ tôi thường được thầy giáo khen ngợi và thực ra tôi vẽ cũng được. Tôi mơ ước sẽ thi vào trường Mỹ thuật Xtambun. Chao ôi, những mơ ước ngọt ngào từ những ngày còn thơ ấu ! Tôi sinh ra vốn là một đứa bé dịu dàng, nhút nhát và điều ấy đã nhiều lần làm cho tôi lâm vào tình trạng lúng túng và đôi khi còn rất ngớ ngẩn nữa. Đối với tôi không có sự khốn khổ nào hơn là việc phải cố gắng bác bỏ những nhận xét không đúng về mình. Tôi không có can đảm thốt ra dù chỉ một lời để tự bảo vệ. Mỗi khi người ta trừng phạt tôi vì những trò xảo trá của đám bạn học, tôi chỉ biết về nhà tìm một chỗ vắng và khóc tấm tức. “ Mày không xứng là con trai một tí nào cả, đáng lý phải sinh ra là con gái mới phải “. Cha mẹ tôi vẫn thường quở trách như vậy. Tôi thích ngồi một mình trong góc vườn hoặc trên bờ sông - nơi tôi có thể đắm mình trong những ước mơ. Những ước mơ đó hoàn toàn trái hẳn với những hành động thường ngày, trong đó tôi trở nên dũng cảm khác thường. Cũng giống như những nhân vật chính mà tôi đã từng đọc trong những cuốn tiểu thuyết, tôi hình dung mình là thủ lĩnh của một đạo quân đáng tin cậy, đeo mặt nạ, cặp súng ngắn dắt ở thắt lưng, bắt cóc được cô gái Pharie xinh đẹp và đưa đi theo lên núi. Pharie là cô bé ở khu nhà bên cạnh đã để lại trong lòng tôi những cảm xúc êm dịu, ngọt ngào. Và thế là chúng tôi cùng nàng ở trong hang đá. Cô gái run rẩy vì sợ hãi, nhưng khi nhìn thấy trước mặt mình những người bạn tin cẩn của tôi cùng với những của cải giàu có mà bây giờ đã thuộc về mình, cô bình tâm trở lại. Lòng cô tràn ngập niềm kinh ngạc và thán phục. Cô mở mắt ra, gục đầu vào vai tôi và những giọt nước mắt sung sướng trào ra... Lúc khác tôi tưởng tượng mình thành một nhà thám hiểm lang bạt khắp Phi Châu, chiến đấu với bọn ăn thịt người và trải qua những cuộc mạo hiểm kỳ lạ. Khi thì tôi trở thành một họa sĩ nổi tiếng khắp thế giới đang chu du ở Châu Âu. Trí tưởng tượng của tôi được bổ sung thêm bằng những tác phẩm của Misen Zevakô (3), Giuylơ Vernơ (4), Alêchxanđơ Đuyma (5), Akhơmét Mikhat-Ephenđi (6), Veđlikhi-Bei (7) - và một loạt những nhà văn nữa.

Cha tôi không hài lòng với những trò ấy. Thỉnh thoảng ông thô bạo giật khỏi tay tôi những cuốn sách hoặc tắt đèn không cho đọc nữa. Nhưng không có gì có thể làm nguội lạnh được những niềm say mê của tôi. Tôi tự thiết kế lấy một cái đèn dầu và lại tiếp tục ngốn ngấu " Những bí mật thành Paris " (, và " Những người khốn khổ " ( 9). Biết không làm gì nổi với tôi, cuối cùng ông đành bỏ mặc. Tôi đọc tất cả những gì vớ được và mỗi cuốn sách đã đọc, dù đó là những cuộc phiêu lưu mạo hiểm của Lekok hay là những trang sử cuộc đời của Murat-Bei (10), đều để lại trong lòng tôi những ấn tượng không phai mờ.

Sau khi đã đọc về chàng thanh niên Muxi Xitxêvon sống ở La Mã cổ đại, trước sự đe dọa tra tấn của kẻ thù đã tự đưa tay mình vào lửa chứ nhất quyết không khai báo về những chiến hữu, tôi đã thử lòng dũng cảm của mình bằng cách tự đốt những ngón tay đến phồng rộp lên. Người anh hùng lịch sử với nụ cười thản nhiên trên môi có thể chịu đựng được bất kỳ một sự đau đớn nào đã khắc sâu mãi trong lòng tôi như một hình tượng đẹp đẽ của ý chí kiên cường. Tôi đã thử viết lách lăng nhăng, làm cả thơ nữa, nhưng sau đó đã phải bỏ ngay việc này. Nguyên nhân tôi bỏ viết lách lại vẫn cứ là nỗi sợ hãi ngốc nghếch không sao vượt qua nổi mỗi khi phải bộc lộ lòng mình. Nhưng còn hội họa thì tôi vẫn tiếp tục học. Tôi cảm thấy rằng trong lĩnh vực này không nhất thiết phải phô bày những tình cảm thầm kín của lòng mình. Chỉ cần sao chép lại hiện thực một cách trung thành còn người họa sĩ sẽ đóng vai trò của một người môi giới đặc biệt. Với một quan niệm sai lầm như vậy, cuối cùng tôi cũng bỏ cả vẽ. Tất cả cũng chỉ vì cái tính nhút nhát đáng nguyền rủa ấy mà thôi.

Ở trường Mỹ thuật Xtambun không cần ai bảo tôi đã tự nhận ra rằng môn đồ họa cũng là một trong những phương pháp để tự thể hiện bản thân mình và nó đòi hỏi phải hết sức cố gắng trong học tập. Khi đã hiểu ra điều ấy tôi thôi không đến trường nữa. Hơn nữa chính các thầy cũng thấy tôi không có một tài năng gì đặc biệt cả. Điều này cũng dễ hiểu vì tôi chỉ đưa ra cho mọi người xem những bức vẽ ở nhà và ở xưởng họa ít truyền cảm nhất. Còn những bức khác ít nhiều thể hiện được những đặc điểm về thế giới nội tâm của mình tôi đều giấu kín. Tình cờ có ai nhìn thấy những bức vẽ ấy lập tức tôi trở nên ngượng ngùng, mặt đỏ bừng như một cô gái có tính hay e thẹn rồi bỏ chạy.

Rời trường Mỹ thuật tôi lang thang trong thành phố Xtambun một thời gian khá lâu không biết làm gì. Lúc đó là vào những năm gay go của thời kỳ đình chiến. Cảnh hỗn độn, lối sống trơ trẽn ở thủ đô làm cho tôi khó chịu. Tôi quyết định quay trở về Khavran. Tôi viết thư cho cha xin gửi tiền đi đường lên. Mười ngày sau tôi nhận được một bức thư dài của ông. Vì cương quyết muốn bắt tôi phải trở thành một con người thiết thực trong giới kinh doanh, ông đã dùng đến biện pháp cuối cùng.

Không biết nghe ai nói ở Đức do nạn lạm phát đang phát triển nên giá sinh hoạt có phần dễ chịu hơn, rẻ hơn so với ở Xtambun, vì thế ông gởi tôi sang đó để học nghề nấu xà phòng, đặc biệt là công nghệ sản xuất xà phòng thơm. Ông gởi kèm theo một khoản tiền cần thiết để chi tiêu. Khỏi phải nói tôi vui mừng đến thế nào. Không phải vì tôi say mê với công việc nấu xà phòng mà chính vì cuối cùng tôi sẽ được tận mắt nhìn thấy châu Âu - Xứ sở từ thời niên thiếu đã gợi nên trong óc tôi bao hình ảnh kỳ diệu.

" Con hãy cố gắng - Cha tôi còn dặn. - Trong vòng hai năm phải nắm cho được công việc này. Sau khi con trở về chúng ta sẽ trang bị lại và mở rộng nhà máy. Chính con sẽ điều hành nó và tổ chức kinh doanh. Nếu thánh Ala còn phù hộ, con sẽ trở nên giàu có và sung sướng... ".

Nhưng bản thân tôi không hề có ý muốn nghe theo những lời khuyên bảo của ông. Ý của tôi hoàn toàn khác. Tôi thích thú vì sẽ có điều kiện để học tiếng Đức, sẽ đọc được sách bằng chính thứ ngôn ngữ đó ; tôi sẽ được tiếp xúc với những con người mà tôi mới chỉ làm quen trong những cuốn tiểu thuyết và nói chung là châu Âu sẽ mở ra trước mắt tôi... Có thể bản tính kín đáo, lạnh lùng của tôi được hình thành vì trong cuộc sống tôi chưa gặp được những con người giống như những nhân vật mà tôi hằng yêu mến qua những trang sách ?

Công việc chuẩn bị không kéo dài quá một tuần. Chuyến đi Berlin chạy qua Bungari. Tất nhiên là cho đến lúc đó tôi chưa biết tiếng Đức. Trên đường đi tôi mới chỉ kịp học thuộc lòng một vài câu hội thoại.

Với vốn ngôn ngữ ít ỏi ấy tôi đã nhanh chóng tìm thấy nhà trọ mà những người quen ở Xtambun đã chỉ cho tôi.

Phần 4

Mấy tuần đầu khi tới Berlin tôi chuyên học ngoại ngữ và với một sự thích thú lạ lùng, tôi chú ý quan sát tất cả những gì xảy ra chung quanh. Nhưng nói chung, sự thích thú đó cũng nhanh chóng giảm đi. Cuối cùng tôi đã thấy tất cả các thành phố đều giống nhau. Đường phố ở Berlin tuy có rộng và sạch hơn ở Xtambun, có nhiều người tóc sáng hơn, song cũng chẳng có gì thật sự làm cho tôi phải kinh ngạc.

Châu Âu, trong trí tưởng tượng xưa kia của tôi giống như một đất nước huyền diệu thường thấy trong truyện cổ tích. Và tôi không sao hiểu nỗi cái thành phố thật này thua kém cái thành phố trong trí tưởng tượng của tôi ra sao. Cho đến bây giờ tôi vẫn không thể nào giải thích được vì sao mà trong cuộc sống thực tại chúng ta không thể nào gặp được những điều kỳ diệu vẫn thường quyến rũ ta trong những ngày còn thơ ấu.

Tôi hiểu rằng không nắm vững tiếng Đức thì không thể làm nỗi được việc gì và do đó tôi đã bắt đầu theo học một lớp tiếng Đức do một sĩ quan đã về hưu dạy. Trong thời gian Đại chiến thế giới ông đã từng ở Thổ Nhĩ Kỳ và nói được chút ít tiếng Thổ. Ngoài ra trong những lúc rãnh rỗi, bà chủ nhà trọ cũng thích nói chuyện với tôi và đó cũng là một sự hỗ trợ đắc lực trong việc thực hành những gì đã học được. Những người khách trọ khác cũng thích làm quen với một người Thổ và họ thường hỏi tôi những câu hỏi vớ vẩn. Cứ đến bữa ăn chiều là đám đông đủ loại ấy tụ tập lại với nhau. Tôi đã làm quen với bà Van Tiđeman - vợ góa một người Hà Lan, sau đó là ngài hầu tước Kamera - một nhà buôn người Bồ Đào Nha chuyên nhập khẩu cam từ quần đảo Kanaria và cuối cùng là với ông hầu tước già Đốpke.

Ông hầu tước Đốpke trước kia đã từng buôn bán ở Kamơrun nhưng sau đại chiến ông đã bỏ tất cả để trở về tổ quốc. Với số tiền kiếm được trong thời gian đó đủ để ông yên tâm sống tới cuối đời. Ban ngày ông tham dự các buổi họp, mít tinh. - Những trò này hồi đó ở Berlin ngày nào cũng có - Còn đến bữa chiều ông lại chia sẻ với chúng tôi những cảm xúc của mình. Thỉnh thoảng ông lại dẫn về một vài sĩ quan đã về hưu không công ăn việc làm và họ tranh luận với nhau hàng giờ về chính trị. Theo tôi hiểu thì họ cho rằng để cứu vãn nước Đức cần phải trao quyền lãnh đạo quốc gia vào tay một người có ý chí sắt thép như kiểu Bismác và phải gấp rút chuẩn bị cho cuộc Đại chiến thế giới lần thứ hai để phục thù sự bất công quá quắt đối với đất nước của họ.

Thỉnh thoảng có người trong số khách trọ ra đi thì người khác đến ở ngay. Tôi quen dần với thay đổi ấy như quen với cái chao đèn màu đỏ mắc trong nhà ăn tối mò, như quen với mùi bắp cải mà ngày nào họ cũng dọn cho chúng tôi ăn, cũng như quen với những cuộc tranh luận về chính trị của những người cùng bàn. Những cuộc tranh luận bất tận ấy đã làm tôi chán ngấy đến tận cổ ! Người nào cũng muốn kê " đơn " nhằm cứu vãn nước Đức.

Và lẽ dĩ nhiên là những quan điểm ấy không phải xuất phát từ lợi ích thực sự của nước Đức mà chỉ là vì lợi ích cá nhân của họ. Một mụ đàn bà đứng tuổi bị phá sản vì nạn lạm phát thì mỉa mai các nhà quân sự ăn hại, đám sĩ quan thì chửi bới những người công nhân, và binh lính đã phản chiến không chịu tiếp tục tham gia chiến tranh, nhà buôn hàng thuộc địa thì phỉ báng hoàng đế là người có lỗi chính trong chuyện bại trận. Ngay cả người hầu gái, sáng sáng vẫn thường quét dọn trong phòng cũng muốn nói chuyện chính trị với tôi và cứ rảnh tay ra lúc nào là lại vồ ngay lấy tờ báo. Cô ta cũng có chính kiến và quan điểm riêng của mình và cương quyết bảo vệ quan điểm mình lắm. Những lúc hăng lên cô giơ cả nắm đấm ra trước mặt hăm dọa.

Thú thật tôi hầu như đã quên mất lý do mình đến Berlin. Tôi chỉ nhớ tới chuyện cần phải nắm vững kỹ thuật nấu xà phòng mỗi khi nhận được thư của cha. Tôi cố làm cho ông và cũng là cho bản thân tôi yên tâm bằng cách báo cho ông hay hiện nay tôi đang cố học tiếng Đức và sắp tới sẽ nghiên cứu việc nấu xà phòng một cách nghiêm túc. Ngày tháng cứ thế trôi qua đều đều, chẳng có gì đặc biệt. Tôi đã lang thang gần hết Berlin, nhiều lần vào xem vườn bách thú, dạo hết tất cả các Viện bảo tàng và phòng triển lãm. Mới mấy tháng mà thành phố khổng lồ ấy đã kịp làm cho tôi chán ngán. " Đấy, Châu Âu đấy ! - Tôi chì chiết. - Có gì đặc biệt đâu cơ chứ ? ". Đối với tôi Berlin bắt đầu trở thành một nơi buồn tẻ nhất thế giới.

Gần như đã thành thói quen, cứ sau bữa cơm trưa, tôi lại đi lang thang trên những đường phố nhộn nhịp và nhìn thấy xung quanh mình vô số là phụ nữ. Người thì dáng đi đạo mạo, nét mặt nghiêm chỉnh, kẻ khác lẵng nhẵng bám cánh tay người bạn trai, vừa đi vừa cười và ném xung quanh những cái nhìn thẫn thờ. Khá nhiều đàn ông mặc thường phục nhưng vẫn giữ được điệu bộ quân nhân.

Để khỏi trở thành một kẻ lừa dối dưới con mắt của cha, nhờ mấy bạn đồng hương giúp, tôi đã tìm đến một hãng sản xuất xà phòng loại tốt của một nhà tư bản độc quyền người Thụy Điển. Tôi được những người Đức làm việc trong hãng vui vẻ đón tiếp. Có lẽ vì họ vẫn chưa quên tình bạn chiến đấu với những người đồng hương của tôi. Tuy nhiên những bí mật trong công nghệ sản xuất họ lại không muốn tiết lộ cho tôi. Vì vậy mà tôi cũng chẳng biết thêm được điều gì mới. Có thể là họ không muốn tiết lộ những bí mật của hãng nhưng cũng có thể do họ thấy tôi không nhiệt tình lắm trong công việc nên họ cho rằng có làm việc với tôi cũng chỉ mất thời gian vô ích mà thôi. Tôi thôi không đến hãng sản xuất xà phòng nữa và tất nhiên là ở đó cũng chẳng ai quan tâm đến chuyện ấy. Tôi viết thư cho cha ngày càng thưa dần và vẫn cứ sống mà không hề suy nghĩ về mục đích việc tôi đến đây.

Hàng tuần vào ba buổi chiều tôi đến học thêm tiếng Đức ở nhà ông sĩ quan về hưu, còn ban ngày tôi thường lang thang trong các Viện bảo tàng và các phòng triển lãm. Tôi thường về nhà trọ rất muộn, còn cách nhà hàng trăm mét tôi đã ngửi thấy mùi bắp cải ngán ngẩm bay ra từ đó. Thời gian sau tôi đã tìm được cách làm cho đỡ buồn là đọc sách và ngày càng cảm thấy thích thú với công việc đó. Tôi thường nằm trong chăn, sách mở ra, cuốn từ điển dày cộm cũ kỹ để bên cạnh và thế là hàng giờ liền tôi đắm mình trong công việc thích thú đó. Có những lúc tôi không đủ kiên nhẫn lật tra từ điển mà chỉ bằng trực giác cố đoán ra ý nghĩa của câu văn. Trước mắt tôi mở ra một thế giới hoàn toàn mới lạ. Khác hẳn với những cuốn sách dịch hoặc bắt chước một cách gượng gạo mà tôi đã từng đọc hồi niên thiếu, những tác phẩm này hoàn toàn không hề nói về những anh hùng xuất chúng, không nói về những cuộc mạo hiểm kỳ lạ mà nói về những sự việc hết sức bình thường và những con người bình thường đang sống quanh tôi. Tôi cảm thấy trong đó có một phần bản thân mình. Khi đọc những tác phẩm ấy tôi đã bắt đầu để ý đến những vấn đề mà cho đến lúc đó tôi vẫn không hiểu hoặc không quan tâm đến. Bây giờ tôi cố gắng đi sâu vào tìm hiểu chúng. Trong số này những tác phẩm của các nhà văn Nga đã để lại cho tôi những ấn tượng sâu sắc hơn cả. Tôi đã đọc những tác phẩm của Turghênhép (1) một cách say mê không dứt ra được. Một trong những tác phẩm của ông đã làm cho tôi xúc động suốt mấy ngày liền. Nhân vật chính là Klara Milích đã đem lòng yêu một chàng sinh viên giản dị nhưng không hề thổ lộ điều ấy với ai. Rồi sau đó nàng đã hiến thân cho một tên ngốc đam mê nàng và chính điều ấy đã làm cho nàng đau khổ. Tôi thấy người con gái đáng thương ấy sao mà gần với tôi thế ! Để dấu bớt những xúc cảm của mình nàng đã nhẫn tâm bóp chết những tình cảm tốt đẹp nhất, sâu sắc nhất trong tâm hồn bằng những nỗi ghen tuông, ngờ vực. Tôi cũng là một người như thế chăng ?

Những bức tranh của các họa sĩ cổ điển mà tôi thường chiêm ngưỡng trong Viện bảo tàng đã làm cho cuộc sống của tôi trở nên phong phú và thú vị hơn. Tôi đứng hàng giờ trước những kiệt tác nghệ thuật trong Viện bảo tàng quốc gia để rồi sau đó mấy ngày liền tâm hồn tôi vẫn còn bị chi phối bởi những cảm xúc nhận được từ một bức chân dung hay phong cảnh nào đó.

Năm đầu tôi sống ở Đức như thế đấy. Vào một ngày tháng mười ảm đạm, ngoài trời mưa bay lất phất - Suốt đời tôi nhớ mãi cái ngày đó - tôi đang ngồi lần từng trang báo, bỗng thấy có bài bình luận về một triển lãm của những họa sĩ trẻ. Thú thật tôi chưa am hiểu lắm về nền nghệ thuật hiện đại. Tính kiểu cách, cầu kỳ thể hiện trên những bức tranh của họ cùng với tham vọng muốn đặt cái " Tôi " lên hàng đầu, làm cho tôi ghê tởm. Ngay cả bài báo đó tôi cũng không buồn đọc. Nhưng sau đó vài giờ, trong buổi dạo chơi thường lệ ngoài phố tôi tình cờ dừng bước trước tòa nhà nơi đang có cuộc triển lãm nói trên. Chẳng có việc gì cần làm thế là tôi quyết định rẽ vào phòng tranh. Tôi chậm rãi đi dọc theo các phòng trưng bày, lơ đãng lướt mắt qua những bức tranh treo trên tường.

Có nhiều bức tranh làm cho tôi tức cười : đầu gối và bả vai nhọn hoắt ; những cái đầu và những bộ ngực đồ sộ không cân đối ; tranh phong cảnh gì mà màu mè lòe loẹt giống như ghép bằng những mảnh giấy màu ; bình pha lê giống như những hòn gạch vỡ ; những bông hoa chết trông như chúng đã bị ép rất lâu trong những cuốn sách và cuối cùng là những bức chân dung kỳ quái vẽ những tên tội phạm hoặc một kẻ đồi bại nào đó... Tất cả những điều ấy lại làm cho người xem thích thú trong khi đáng lý ra cần phải phê phán những họa sĩ đã tốn bao công sức để đạt được cái kết quả như vậy. Nhưng làm sao lại có thể quở trách những kẻ không những đã cố tình không muốn hiểu lại còn cảm thấy hài lòng vì đã làm trò đùa cho người khác ? Những kẻ như vậy không gây được trong lòng ta một chút tình cảm nào ngoài sự thương hại.

Bỗng nhiên tôi đứng lặng đi trước một bức tranh treo gần lối ra cửa phòng lớn. Cho đến bây giờ, mặc dù nhiều năm đã trôi qua nhưng tôi vẫn khó mà diễn tả cảm xúc của mình lúc ấy. Tôi chỉ còn nhớ tôi đã đứng như chôn chân trước bức chân dung một thiếu nữ trong chiếc áo choàng bằng lông thú. Người đi kẻ lại va vào tôi từ mọi phía nhưng tôi không đủ sức bước ra khỏi đó... Điều gì trong bức chân dung làm cho tôi kinh ngạc đến thế tôi không thể nào giải thích được. Tôi chỉ có thể nói rằng cho đến lúc ấy tôi chưa gặp một người phụ nữ nào như vậy. Trong người phụ nữ ấy có một nét gì đó rất đặc biệt, rất kiêu hãnh cộng với một chút hoang dã. Mặc dù ngay từ khoảnh khắc đầu tiên tôi đã hiểu rằng chưa bao giờ tôi gặp một khuôn mặt nào giống như vậy, thế mà tôi vẫn có cảm tưởng như khuôn mặt có cái gì đó quen quen. Da mặt trắng mịn, cặp lông mày đen, đôi mắt cũng đen như thế, còn mái tóc màu hạt dẻ sẫm. Những đường nét kỳ diệu có một không hai của bức tranh đã diễn tả được sự trong sáng của tâm hồn, sức mạnh của ý chí và một nỗi buồn sâu sắc. Người phụ nữ ấy rất gần gũi với tôi. Tôi đã đọc về nàng trên những trang sách từ khi còn là một chú bé bảy tuổi, tôi đã nhìn thấy bóng dáng của nàng trong trí tưởng tượng từ khi mới lên năm - Trong người thiếu nữ ấy có bóng dáng của Nikhan (2) trong tác phẩm của Halít Ziya, có Métgiure (3) của Veđjikhi, có người yêu của hiệp sĩ Buridan, có nàng Clêôpat của những tiểu thuyết lịch sử mà tôi đã được đọc, có Amine Hatun mẹ của Muhamét mà hình ảnh của người đàn bà đó đã khắc sâu vào trí óc non nớt của tôi từ những câu chuyện cổ tích lúc còn thơ ấu. Giống như là trong con người nàng hội tụ tất cả những hình ảnh đẹp đẽ nhất của những người phụ nữ mà tôi hằng yêu mến. Trên chân dung mặt nàng hơi nghiêng về bên trái, cổ trắng mịn nổi bật trên nền chiếc áo choàng bằng lông báo màu sẫm. Cặp mắt màu đen chứa đựng những ý nghĩa sâu sắc, nhưng đồng thời trong đó phảng phất một nỗi buồn và sự mãn nguyện kín đáo.

Cái nhìn như muốn nói rằng với niềm hy vọng cuối cùng nàng đã cố công tìm kiếm cái mà nàng biết chắc là sẽ không tìm được. Ánh mắt như ném ra một lời thách thức : " Tôi biết là sẽ không bao giờ tìm thấy cái mà tôi cần tìm, nhưng có sao đâu, cứ mặc tôi ! ". Làn môi đầy đặn và nhạy cảm của nàng cũng như nói lên điều ấy. Mí mắt của nàng hơi mọng ẩn dưới cặp lông mày thanh tú, mái tóc dài buông xõa trên áo choàng bằng lông báo, mũi nhỏ, thanh thanh, còn chiếc cằm nhọn hơi đưa về phía trước.

Tôi vội vã lật từng trang trong cuốn sổ danh mục với hy vọng sẽ biết thêm một vài điều gì đó về bức tranh. Ở trang gần cuối, góc dưới cùng, bên cạnh số thứ tự tôi đọc thấy hàng chữ : " Maria Puđer - Chân dung tự họa ". Ngoài bức chân dung ra nữ họa sĩ không bày thêm một bức nào khác và phải thừa nhận rằng điều ấy làm cho tôi vui mừng. Tôi sợ rằng những bức tranh khác của Maria Puđer sẽ kém hơn và như vậy sẽ làm giảm mất niềm thích thú ban đầu của tôi. Tôi lảng vảng trong phòng triển lãm đến tận chiều tối, thỉnh thoảng cố dứt ra khỏi bức chân dung đảo qua các phòng tranh khác, nhưng cuối cùng lại quay trở về chỗ cũ. Cứ mỗi lần như vậy tôi lại phát hiện thêm những điều mới lạ trên khuôn mặt người thanh nữ và có cảm tưởng rằng sức sống trong đó mỗi lúc một trở nên sinh động hơn. Đôi lúc tôi có cảm giác như người trong bức tranh đang bí mật quan sát tôi và cặp môi của nàng như đang mấp máy một điều gì đó.

Trong phòng tranh không còn một bóng người. Người bảo vệ to lớn đang lẩn quẩn trước cửa tỏ ý sốt ruột vì tôi vẫn chưa chịu về. Tôi đành phải cương quyết bước ra khỏi phòng triển lãm. Ngoài trời đang mưa. Khác với mọi ngày tôi không đi dạo nữa mà về thẳng nhà trọ. Lúc ấy tôi chỉ có một mong muốn duy nhất là nhanh chóng ăn cho xong bữa tối rồi sau đó trở về phòng mình. Tôi lặng lẽ ăn không bắt chuyện với ai. Bà chủ nhà trọ Phran Hópnhe (4) hỏi tôi hôm nay đi những đâu. Tôi trả lời qua quít :

- Cũng chẳng đi đâu cả. Lang thang thế thôi... À tôi có ghé phòng triển lãm của các họa sĩ hiện đại.

Ngay lập tức một cuộc tranh luận về nghệ thuật hiện đại nổ ra bên bàn ăn. Tranh thủ lúc ấy tôi lặng lẽ rút lui về phòng. Khi tôi cởi quần áo, một tờ báo từ trong túi áo rơi ra. Tôi bối rối nhặt lên và nhận ngay ra đó là tờ báo tôi đã mua ban sáng, trong đó có một bài nói về cuộc triển lãm. Tôi nhanh tay lật ra và tí nữa thì làm rách tờ báo. Tôi muốn biết ngay tất cả những gì có liên quan đến bức tranh kỳ diệu và tác giả của nó. Bản tính tôi vốn là một người chậm chạp, điềm đạm, vì vậy mà tôi cảm thấy ngạc nhiên cho sự nôn nóng của mình. Tôi đọc lướt qua phần đầu báo và chỉ đến phần giữa tôi mới bắt gặp tên của tác giả bức tranh mà tôi đã tìm thấy trong thư mục của triển lãm : " Maria Puđer ".

Bài báo nói dài dòng về quá trình sáng tác của nữ họa sĩ trẻ lần đầu tiên có tranh trưng bày trong triển lãm. Trong đó nói rõ nữ họa sĩ có xu hướng sáng tác theo phong cách cổ điển, có khả năng xuất sắc trong việc tự biểu hiện và hoàn toàn khác hẳn với nhiều họa sĩ đang chạy theo các trường phái khác nhau, thể hiện một cách lòe loẹt, mang tính trang trí hoặc cố tình nhấn mạnh những đặc điểm quái dị. Sau khi đã phân tích tỉ mỉ về bút pháp của nữ họa sĩ, nhà phê bình viết tiếp rằng, xét về mặt bố cục thì ngẫu nhiên bức tranh có nhiều nét giống với bức " Đức mẹ " của Anđơrel Đen Xartô (5). Và cuối cùng bằng một giọng bông đùa, tác giả bài báo chúc " Đức Mẹ trong chiếc áo choàng lông " đạt được nhiều thành tích hơn nữa. Sau đó nhà phê bình chuyển sang phân tích những tác phẩm của các họa sĩ khác.

Hôm sau việc đầu tiên của tôi là đi tìm phiên bản của bức tranh " Đức mẹ ". Tôi tìm thấy phiên bản đó trong tập anbom những tác phẩm của Xartô. Bức tranh in lại quá tồi vì vậy khó mà đánh giá cho thật chính xác về nó. Tuy nhiên không thể không đồng ý với kết luận cơ bản và chính xác của nhà phê bình được : Đức Mẹ của Xartô được miêu tả ở tư thế ngồi, trên tay bế một đứa bé. Phía bên phải Đức Mẹ là người đàn ông có râu, còn phía bên trái là một cậu thiếu niên. Khuôn mặt, tư thế và cái nhìn của Đức Mẹ làm cho tôi nhớ ngay đến bức chân dung tự họa của Maria Puđer. Người chủ hiệu sách đồng ý bán cho tôi phiên bản bức tranh. Mua xong, tôi đi ngay về nhà. Đây là lần đầu tiên tôi nhìn thấy Đức Mẹ được diễn tả dưới một hình thức như thế. Thông thường trong những bức tranh vẽ về Đức Mẹ trông bao giờ cũng có vẻ trinh bạch, còn cặp mắt khi nhìn vào đứa bé toát lên vẻ tự mãn : " Đấy, Chúa trời đã ban tặng cho ta một món quà như thế đó ! ". Trong những bức tranh khác đôi khi Đức Mẹ Maria giống như một nàng hầu với một nụ cười ngỡ ngàng trên môi ngắm nhìn đứa bé, mà cha của nó thì bà ta không thể nói được là ai. Nhưng Đức Mẹ trong bức tranh của Xartô là một người đàn bà đã trưởng thành, biết suy nghĩ, biết nhìn nhận cuộc sống và có quyền nhìn nó với một nụ cười mai mỉa. Có cảm tưởng như Đức Mẹ đang nghĩ về một điều gì đó có liên quan tới chính bản thân mình trong khi cặp mắt của bà không nhìn vào các vị thánh thần đang đứng cạnh đấy, chẳng nhìn vào Đức Chúa hài đồng đang bế trên tay, cũng không thèm ngó lên bầu trời mà lại nhìn xuống đất.

Tôi đặt phiên bản bức tranh sang một bên, nhắm mắt lại và cố hình dung ra bức chân dung trong phòng triển lãm. Và cuối cùng chỉ lúc ấy tôi mới nhận ra người thanh nữ trong bức tranh đó có thật ở ngoài đời. Nếu như nữ họa sĩ tự vẽ mình có nghĩa là người thanh nữ kỳ diệu đó đang sống cạnh ta, đang ngắm nhìn mặt đất hoặc thế giới xung quanh bằng một cặp mắt đen lay láy, đang nói và đang cười bằng cặp môi đầy đặn xinh đẹp, có nghĩa là người đó cũng đang sống như mọi người khác. Như vậy là có thể gặp được nàng ở đâu đó... Ý nghĩ này làm cho tôi kinh hoàng. Mà không hoảng sợ sao được khi một kẻ ngờ nghệch trong tình yêu như tôi bỗng gặp một người thanh nữ kỳ lạ như thế ?

Hai mươi tư năm cuộc đời của mình, tôi chưa một lần nếm trải một tình yêu thật sự. Cũng cần phải thú nhận rằng khi còn ở Khavran, cùng với mấy người bạn tôi cũng có đến một vài chỗ mua vui nhưng đến nay trong trí nhớ chỉ còn lại những hình ảnh mờ nhạt về một cuộc nhậu nhẹt lu bù. Bản tính rụt rè đã ngăn cản tôi đến đấy lần nữa. Trong những ngày hè oi bức nằm dưới bóng râm của rặng ô liu đôi khi tôi cũng mơ tưởng đến những người con gái. Trong trí tưởng tượng của tôi đó là những mẫu người không thể nào có được và những ước mơ ấy hoàn toàn xa vời với cuộc sống thực tại. Một thời gian khá lâu tôi yêu thầm nhớ trộm cô láng giềng Pharie. Trong trí tưởng tượng của mình chúng tôi đã trải qua những giây phút ngọt ngào hạnh phúc mà không hề e thẹn. Nhưng chỉ cần tình cờ gặp cô bé trên đường phố là tim tôi bỗng đập loạn xạ, mặt đỏ bừng lên, rồi cuối cùng bỏ chạy. Vào những ngày lễ Ramadan (6) chiều nào tôi cũng đứng nấp bên cánh cửa nhà cô để ngắm trộm ý trung nhân của mình cùng với bà mẹ và mấy người em gái tay xách đèn lồng đi đến giáo đường làm lễ. Nhưng khi cánh cửa vừa mở ra, thoáng nhìn thấy đám đàn bà con gái trong những áo lễ màu đen tôi liền vội quay mặt vào tường để họ không nhận ra mình.

Tôi luôn luôn tìm cách lảng tránh những cô gái mà tôi có cảm tình, lo sợ những cử chỉ hoặc ánh mắt của mình sẽ để lộ ra những tình cảm đó. Tính bẽn lẽn khó giải thích thường xuyên đè nặng trong lòng làm cho tôi trở thành kẻ bất hạnh nhất trên trái đất này. Biết vậy nhưng tôi không thể làm cách nào để thoát khỏi tình trạng ấy. Trong đời tôi chưa lần nào dám nhìn thẳng vào mắt một người phụ nữ, cho dù đó là người mẹ yêu quí của mình. Gần đây, đặc biệt là trong thời gian còn học ở Xtambun tôi đã cố khắc phục tính nhút nhát đó, cố gắng tự nhiên hơn trong khi tiếp xúc với các bạn gái. Nhưng chỉ cần nhận ra hoặc cảm thấy một cô bạn nào đó có vẻ hơi chú ý đến tôi là lập tức tất cả sự can đảm giả tạo liền biến mất và tôi lại trở nên vụng về, lúng túng. Xin đừng có nghĩ rằng tôi là kẻ đạo đức giả. Những lúc chỉ có một mình tôi lại mơ mộng đến những cuộc gặp gỡ lý thú mà ngay cả những kẻ tán gái sừng sỏ nhất cũng phải ghen tị. Lúc ấy tôi như cảm thấy cặp môi nóng bỏng, ngây ngất của người yêu đang chạm vào môi tôi. Và những cảm xúc như vậy mạnh hơn nhiều lần so với thực tế.

Bức chân dung người thanh nữ trong chiếc áo choàng lông ở phòng triển lãm thực sự làm rung động tôi. Tôi không dám mơ tưởng đến tình yêu của người thanh nữ tuyệt vời đó, cũng như không thể nghĩ rằng có thể gặp được nàng và ngồi cạnh nàng trong giây lát như ngồi cạnh một người bạn thân. Song ý muốn một lần nữa đến phòng triển lãm mỗi lúc một cháy bỏng trong lòng tôi. Tôi muốn ngắm lại bức tranh ấy với niềm tin chắc chắn rằng không một người nào biết được điều bí mật của mình. Không cưỡng lại được, cuối cùng tôi mặc áo bành tô và vội đến phòng triển lãm.

Và từ đó, cứ sau bữa ăn trưa tôi lại đến đấy, thong thả đi dọc theo những bức tường của phòng triển lãm như đang ngắm nghía những bức tranh nhưng chân thì bước thẳng đến chỗ " Đức Mẹ trong chiếc áo choàng lông ". Khi đã đến trước bức tranh tôi dừng lại và không rời mắt khỏi đó cho đến lúc phòng triển lãm đóng cửa. Lẽ dĩ nhiên là sự có mặt thường xuyên của tôi đã làm cho những người phục vụ và một số họa sĩ thường có mặt ở đó để ý. Cứ mỗi lần thấy tôi xuất hiện họ lại mỉm cười. Sau cùng tôi không buồn đóng kịch nữa. Bỏ qua những bức tranh khác tôi đi thẳng một mạch, đến trước " Đức Mẹ " của mình và chỉ thỉnh thoảng mới nhìn sang chỗ khác cho khỏi mỏi mắt.

Thái độ của tôi tất nhiên càng gây tò mò cho mọi người. Thế rồi có lần một phụ nữ còn trẻ đến gần chỗ tôi đứng. Hình như đấy là một họa sĩ vì đã mấy lần tôi thấy cô ta tranh luận sôi nổi với những họa sĩ khác ngay trong phòng triển lãm. Rất dễ nhận ra họ trong đám đông vì họ để tóc dài, mặc com lê đen đeo caravát lớn.

- Chắc là ông thích bức tranh này lắm ? - Cô gái hỏi. - Ngày nào cũng thấy ông đến đây ngắm.

Tôi vội nhìn ngay xuống đất. Giọng nói suồng sã của người thanh nữ có đôi chút châm biếm làm cho tôi không có cảm tình với cô. Cô mặc váy ngắn để lộ cặp chân dài, cân đối trong lớp tất mỏng. Đôi giày mũi dài bóng lộn lấp lóa dưới ánh sáng, cặp mông hơi lắc lư tưởng như có một lượn sóng đang chạy dọc người cô. Tôi nghĩ cô ta sẽ chưa chịu đi nếu tôi chưa trả lời.

Tôi đành ấp úng :

- Vâng, bức tranh tuyệt thật...

Rồi sau đó không hiểu tại sao tôi lại buột miệng nói dối để biện bạch cho hành vi kỳ quặc của mình :

- Người đàn bà trong tranh này rất giống mẹ tôi...

- Chính vì vậy mà ông cứ đứng mãi trước bức tranh này hàng giờ liền ?

- Vâng.

- Mẹ của ông mất rồi chăng ?

- Không.

Người thanh nữ chăm chú nhìn tôi như chờ đợi những câu trả lời cụ thể hơn. Và lúc ấy vẫn không ngẩng đầu lên tôi nói tiếp :

- Mẹ tôi ở xa đây lắm...

- Ở đâu thế ?

- Ở Thổ Nhĩ Kỳ.

- Vâng.

- Tôi cũng đoán ông là người nước ngoài ! - Với một nụ cười thoáng qua, cô gái ngồi xuống cạnh tôi, hai chân bắt chéo lên nhau, váy ngắn bị kéo lên quá đầu gối. Và thế là như mọi lần tôi lại đỏ mặt... Vẻ lúng túng của tôi có lẽ còn làm cho cô ta thú vị hơn.

- Thế ông không có ảnh của cụ à ? Cô ta lại nói tiếp.

Tôi thấy khó chịu vì cô quấy rầy tôi. Tôi nghĩ rằng cô ta cố tình nhạo báng tôi. Hơn thế nữa tôi để ý thấy những cái nhìn châm chọc của đám họa sĩ đứng gần đấy hướng về phía chúng tôi.

- Tất nhiên là có. - Tôi trả lời miễn cưỡng. - Nhưng chuyện ấy có liên quan gì đến đây ?

- Vậy sao, không có liên quan gì à ?

Cô gái hỏi lại một cách nghiêm túc. Rồi bỗng nhiên cô ta cười phá lên. Thấy tôi định đứng lên, cô ta vội nói :

- Xin ông đừng phiền lòng. Tôi đi ngay bây giờ đây, ông cứ việc ở lại với mẹ của mình.

Cô đứng dậy, nhưng mới đi được vài bước bỗng quay lại hỏi bằng một giọng chân thật khác hẳn với lúc nãy và tôi có cảm tưởng như trong giọng nói có đượm đôi chút buồn rầu :

- Có đúng là ông muốn có một người mẹ như thế không ?

- Rất muốn !

- Thế đấy... - Cô nói khẽ và vội bước ra phía cửa. Cho đến lúc này tôi mới dám ngước mắt lên... Mái tóc của cô gái dập dềnh theo những bước chân còn hai tay thọc sâu trong túi áo khoác ép chặp hai bên hông.

Chính tôi cũng không hiểu tại sao tôi lại nói dối cô ở câu cuối cùng ấy. Vậy là tôi đã nói dối một cách ngốc nghếch và mù quáng. Tôi như người dẫm phải lửa nhảy phắt ra ngoài đường, cố tránh không nhìn ai.

Trong lòng tôi bỗng trào lên một cảm giác kỳ lạ, giống như tâm trạng của một kẻ vừa mới rời khỏi đoàn tàu, bỏ lại người bạn đồng hành tâm đầu ý hợp vừa mới làm quen. Tôi sẽ không bao giờ dám bước chân đến phòng triển lãm này một lần nữa. Con người không bao giờ muốn hiểu nhau và thế là họ đã cướp đi của tôi niềm hạnh phúc nhỏ bé ấy.

Trên đường về nhà trọ tôi kinh hoàng nghĩ đến việc lại phải tiếp tục cuộc sống vô vị như trước, trong bữa ăn lại nghe những phương án thô lậu nhằm cứu vãn nước Đức, nghe những lời than phiền về sự đắt đỏ của vật giá, nạn lạm phát tăng vọt, hoặc phải giam mình trong bốn bức tường đọc những truyện ngắn của Turghênhép, của Theođor Storm (7). Đến bây giờ tôi mới nhận ra rằng trong hai tuần gần đây cuộc sống của tôi như đã mang một ý nghĩa khác. Trong bóng tối trống rỗng u uất, bỗng như bừng lên một tia sáng yếu ớt của hy vọng - Cái tia sáng mà hầu như tôi còn chưa dám tin là có thật, bất ngờ bùng lên rồi lại bất ngờ biến mất. Đến bây giờ tôi mới hiểu được tôi đã mất những gì. Ngay từ những ngày còn thơ ấu - dù cho lúc ấy tôi còn chưa ý thức - tôi đã cố không tìm kiếm một con người, một con người duy nhất đối với tôi. Và chính điều đó đã làm tôi xa lánh những người khác. Bức chân dung " Đức Mẹ " đã làm cho tôi tin rằng tôi sẽ tìm thấy một người như thế và hơn nữa tôi biết rằng người ấy đang sống gần đâu đây. Đối với tôi mất đi niềm tin ấy cũng có nghĩa như là chết. Nỗi thất vọng của tôi thật vô tận ! Tôi lại trở về sống một cách cô đơn, biệt lập hơn trước. Thỉnh thoảng tôi đã nghĩ đến chuyện hay là viết thư cho cha và xin trở về tổ quốc chăng ? Nhưng tôi sẽ trả lời cha tôi ra sao nếu như ông hỏi : " Thế nào, mày đã học được những gì ở Châu Âu ? ". Không được, cần phải ở lại thêm vài tháng nữa để học cho được nghề nấu xà phòng. Tôi lại tiếp tục đến nhà máy đều hơn, bất chấp sự đón tiếp lạnh nhạt của mọi người. Quyển sổ ghi chép của tôi đã đầy những công thức pha chế và tôi đã bắt đầu nghiên cứu những tài liệu về kỹ thuật sản xuất xà phòng một cách nghiêm túc hơn.

Phran Tiđeman ngày càng có vẻ quan tâm đến tôi. Khi thấy tôi say mê đọc sách chị ta liền mang cho tôi những cuốn sách thiếu nhi mà chị mua cho cậu con trai mười tuổi của chị đang học ở trường nội trú. Thỉnh thoảng sau bữa cơm chiều, với một lý do vớ vẩn nào đó chị ta thường ghé vào phòng tôi để tán chuyện. Chị ta thường căn vặn tôi về việc tôi có hay tán tỉnh những cô gái người Đức ở đây không ? Và khi tôi trả lời là không, chị ta ngờ vực mỉm cười nhìn tôi rồi dứ dứ ngón tay : " Anh nói thế thì tôi biết thế thôi ". Rồi có lần sau bữa ăn trưa Phran Tiđeman rủ tôi đi dạo và trên đường quay về chị ta đã lôi tôi ghé vào một quán bia. Chúng tôi ngồi ở đó cho đến tận khuya. Mặc dù thỉnh thoảng tôi cũng tự cho phép mình uống chút ít nhưng chưa có lần nào tôi uống nhiều như hôm đó. Đầu nhức như búa bổ, tôi không thể làm chủ được bản thân mình nữa bèn gục đầu vào bộ ngực đồ sộ của Phran Tiđeman. Lúc tỉnh dậy tôi thấy người quả phụ có vẻ đau lòng xót ruột đang lau mặt cho tôi bằng một chiếc khăn tay. Tôi đòi về nhà ngay. Phran Tiđeman không cho tôi thanh toán, chị ta tự trả tiền lấy. Khi ra đến ngoài đường tôi thấy Phran Tiđeman bước đi còn vững hơn tôi. Chị khoác lấy tay tôi và hai người chệnh choạng bước đi, thỉnh thoảng lại va phải những người đi đường. Lúc ấy đã gần nửa đêm, đường phố đã thưa thớt người đi lại. Mỗi lần qua đường Phran Tiđeman lùi lại phía sau một chút và để cho khỏi ngã, chị ta bám lấy cổ tôi và đè cả thân hình cao to vào người tôi. Mặc dù vẫn có thể tự đi được bình thường song Phran Tiđeman không hề có ý định bỏ tôi ra mà lại càng ôm chặt lấy tôi hơn nữa. Có thể do men rượu hoặc vì một lý do nào khác mà tôi hết cả rụt rè, mạnh bạo hơn. Tôi ôm chặt lấy chị ta và người đàn bà góa ba mươi tuổi ấy tranh thủ áp chặt cặp môi của mình vào môi tôi. Hơi thở của chị ta như muốn đốt cháy tôi thành tro bụi và dục vọng mãnh liệt của chị truyền sang tôi như một hương vị ngọt ngào khó tả. Những người qua đường mỉm cười giễu cợt chúc chúng tôi một đêm hạnh phúc.

Bỗng nhiên đúng lúc ấy, dưới ánh sáng ngọn đèn đường, tôi nhìn thấy một người đàn bà còn trẻ cách đấy khoảng chục bước. Trống ngực tôi đánh thình thịch vì nỗi xúc động không giải thích nổi. Phran Tiđeman lại nhìn nhận sự xúc động ấy theo cách của mình vì vậy chị ta lại càng ôm chặt lấy tôi hơn và phủ lên đầu, lên mặt tôi những cái hôn nóng bỏng. Tôi cố sức thoát ra khỏi vòng tay của Phran Tiđeman để nhìn cho rõ hơn người thanh nữ đang đi gần lại phía chúng tôi. Đó chính là nàng ! Khuôn mặt người thanh nữ lướt qua trong một giây ngắn ngủi và từ trong tiềm thức mê muội một tia chớp bỗng lóa lên, những ý nghĩ trở nên sáng rõ. Đó chính là người thanh nữ có cặp mắt màu đen trong chiếc áo choàng bằng lông báo sang trọng - " Đức Mẹ " ! Cô bước đi với dáng mệt mỏi, buồn rầu quen thuộc của mình và có lẽ không chú ý gì đến xung quanh. Ánh mắt của chúng tôi bỗng gặp nhau. Và trong cặp mắt của cô thoáng qua một sự ngạc nhiên rồi sau đó được thay bằng một cái nhìn giễu cợt. Tôi co rúm người lại như vừa bị quất một roi. Mặc dù rất say nhưng tôi đã hiểu ngay được tấn bi kịch của cuộc gặp gỡ cùng với bản án cay nghiệt trong nụ cười mai mỉa của cô. Cuối cùng tôi đã thoát khỏi vòng tay cứng rắn của Phran Tiđeman và đâm bổ theo " Đức Mẹ ". Tôi không hiểu mình làm thế để làm gì, sẽ nói với nàng ra sao ? Chạy đến góc phố tôi dừng lại. Bóng dáng của " Đức Mẹ " đã biến mất. Tôi đứng như vậy trong vài phút, nhìn khắp chung quanh, không một bóng người qua lại. Và ngay lúc ấy, như từ dưới đất chui lên, Phran Tiđeman lại xuất hiện lù lù trước mặt.

- Có chuyện gì thế ? Anh làm sao vậy ? - Chị ta vừa hỏi vừa kẹp chặt lấy tay tôi kéo trở lại.

Trên đường về lúc thì chị ta ôm chặt lấy tôi, lúc thì áp sát vào người nhưng bây giờ hơi thở nóng hổi của chị ta chỉ làm cho tôi khó chịu. Tuy nhiên tôi không có can đảm chống lại những cử chỉ vuốt ve đó, nhưng cũng không thể bỏ chạy được vì tôi biết chắc rằng chưa chạy được mươi buớc chị chàng sẽ đuổi kịp và tóm ngay được tôi. Tôi sẽ không dấu diếm mà nói thật rằng cuộc gặp gỡ với " Đức mẹ " đã làm đảo lộn cuộc sống của tôi. Khi đã tỉnh lại tôi cố gắng tập trung suy nghĩ về những điều vừa mới xảy ra. Trước mắt tôi vẫn như hiện lên cặp mắt của người thanh nữ mới gặp. Nhưng bây giờ thì chính tôi cũng không thể nào hiểu nỗi có đúng là tôi đã nhìn thấy một người như vậy không hay đó chỉ là ảo ảnh trong lúc say rượu. Càng nghĩ về điều ấy tôi lại càng tin rằng đó chỉ là ảo ảnh - kết quả của những cái hôn và những cử chỉ ve vuốt của Phran Tiđeman mà thôi. Tôi muốn chạy nhanh về nhà, ngủ một giấc để quên đi tất cả. Nhưng người đàn bà góa chưa có ý định thả tôi ra. Chị ta càng ôm chặt lấy tôi hơn và sự âu yếm, vuốt ve càng nồng nàn hơn. Về đến nhà ở ngay đầu cầu thang chị giơ hai tay chộp lấy cổ tôi ghì xuống, nhưng tôi đã kịp gỡ ra và nhảy vội qua những bậc thang để chạy lên phòng mình. Sau đó, Phran Tiđeman vẫn cứ bám sát, vừa chạy vừa thở hổn hển và dưới tấm thân nặng nề của chị cầu thang đung đưa kèn kẹt.

Đúng lúc tôi cho chìa khóa vào ổ thì ở đầu kia hành lang ngài Đốpke xuất hiện. Ông ta đi đi lại lại có vẻ như đang chờ chúng tôi. Trong nhà trọ mọi người đều biết rằng ngài Đốpke đang có ý định tán tỉnh người đàn bà góa giàu có và tinh khôn. Chính bản thân Phran Tiđeman cũng không thờ ơ trước những tình cảm chân thành của người đàn ông chưa vợ ấy. Mặc dù đã trên năm mươi tuổi nhưng ngài Đốpke vẫn giữ được một cơ thể cường tráng. Mọi người xì xào về việc Phran Tiđeman muốn ràng buộc ngài Đốpke bằng hôn nhân. Lúc đó hai người gặp nhau ở hành lang và họ bắt đầu bàn bạc về mối quan hệ của mình. Tranh thủ lúc ấy tôi lẻn vào phòng và khóa trái cửa lại. Mãi một lúc lâu vẫn còn nghe thấy tiếng rì rầm của hai người sau cánh cửa ; những câu hỏi dồn dập, những câu trả lời nhũn nhặn. Cuối cùng cuộc hòa giải kết thúc, sự ghen tuông của ngài Đốpke được xoa dịu. Nghe rõ tiếng chân bước dọc theo hành lang và lát sau thì im hẳn.

Chưa kịp ngã mình xuống giường tôi đã thiếp đi trong một giấc ngủ nặng nề với những giấc mơ khủng khiếp. Trước mắt tôi lại hiện lên bóng dáng người thanh nữ trong chiếc áo choàng lông và dưới cái nhìn khinh bỉ cay nghiệt của nàng tôi co rúm người lại. Tôi muốn thanh minh với nàng một điều gì đó nhưng không đủ sức mở miệng. Cặp mắt đen của nàng như có sức thôi miên ghê gớm. Tôi đau đớn tuyệt vọng khi hiểu rằng nàng đang tuyên án tôi và không chấp nhận một lời bào chữa nào hết. Tôi tỉnh dậy lúc trời còn tối, đầu đau nhức. Tôi châm đèn lên, định đọc một tí nhưng những dòng chữ như biến mất và từ trang sách một cặp mắt đen lay láy đang nhìn thẳng vào tôi một cách mỉa mai trách móc. Dù đã tự trấn an rằng đó chỉ là ảo ảnh nhưng tôi vẫn không thể nào bình tâm lại được. Tôi trở dậy mặc quần áo và bước ra phố. Trời lạnh và ẩm ướt. Đường phố vắng ngắt chỉ có vài người làm công của các cửa hàng thịt, sữa, bánh mì đi giao hàng sớm. Ở góc phố có mấy người cảnh sát đang bóc những tấm áp phích hô hào làm cách mạng. Tôi nhìn thấy vẫn những cảnh sát ấy trên các phố khác. Tôi đi dọc theo con kênh đào đến tận Tigarten. Mặt hồ phẳng lặng, một đôi thiên nga đang ngủ trông như những thứ đồ chơi bất động. Trên thảm cỏ và ghế đá lấp lánh những giọt sương mai. Trên một chiếc ghế còn vương lại một tờ báo nhàu nát, có lẽ đêm qua có người đã ngồi ở đây. Mấy chiếc cặp tóc đàn bà rơi bên cạnh. Bất giác tôi nhớ lại sự việc xảy ra chiều hôm qua. Có thể Phran Tiđeman cũng đánh rơi những chiếc cặp tóc của mình trong quán bia hoặc trên đường về nhà. Chắc bây giờ chị ta đang nằm cạnh ngài Đốpke và dù muốn hay không chị ta cũng phải nghĩ đến việc phải nhanh chóng lẻn vào phòng mình một cách bí mật trong khi con hầu vẫn còn chưa dậy.

Ngày hôm đó theo thường lệ tôi đến nhà máy khá sớm. Khi đi ngang qua cổng tôi dừng lại nói chuyện thân mật với người bảo vệ. Mong muốn của tôi lúc ấy là vùi đầu vào công việc và chỉ bằng cách ấy mới thoát khỏi nỗi buồn chán do vô công rồi nghề. Tôi đi từ lò nấu này đến lò nấu khác, ghi chép những nhận xét vào cuốn sổ tay, quan tâm đến cả việc làm các nhãn hiệu gói xà phòng. Tôi đã mường tượng ra cảnh mình sẽ trở thành người quản lý một xí nghiệp sản xuất xà phòng lớn và những bánh xà phòng thơm dịu, hình bầu dục phơn phớt hồng được gói trong những tờ giấy mềm với hàng chữ : " Mêmét Raip - Khavran " được bán khắp nước.

Đến gần trưa những ý nghĩ buồn bã trong lòng dần dần dịu bớt và cuộc sống lại vẽ lên trước mắt tôi bằng những màu sắc rực rỡ. " Không nên tự dày vò bản thân bằng những chuyện vặt vãnh như vậy. - Tôi nghĩ thầm. - Ta cứ luôn luôn mơ mộng những chuyện không đâu. Đã đến lúc cần phải chấm dứt những chuyện ấy và xem xét lại những ảo tưởng của mình. Trước hết cần phải hạn chế bớt việc đọc tiểu thuyết. Chẳng có điều gì có thể ngăn ta - một thanh niên chân thật, giản dị được sống hạnh phúc ".

Ở Khavran tôi sẽ được thừa kế một vườn ôliu cùng với hai xí nghiệp sản xuất xà phòng. Ngoài ra tôi có thể được nhận thêm phần của hai người chị vì các anh rể của tôi cũng khá giàu. Tất cả những điều ấy có thể cho phép tôi trở thành một người có uy quyền trong vùng. Quân đội chiếm đóng đã bị tống ra khỏi nước và tất nhiên quê hương của tôi cũng được giải phóng. Cha tôi đã không dấu nỗi vui mừng mỗi lần viết thư cho tôi. Mỗi hàng chữ của ông đều toát lên tinh thần ái quốc nồng nhiệt. Ngay cả những người Thổ ở đây cũng đến tụ tập ở sứ quán để chào mừng thắng lợi. Thời gian qua tôi đã trở nên bớt nhút nhát hơn và cộng với kinh nghiệm của những người đã giải phóng miền Anatôli, tôi bắt đầu tham gia tranh luận với ngài Đốpke và những sĩ quan về hưu về những biện pháp nhằm cứu vãn nước Đức. Tại sao tôi lại cứ phải rầu rĩ mãi ? Tại sao một bức tranh - cho dù đó là một bức tranh tuyệt vời - và những tình tiết bịa đặt trong những cuốn tiểu thuyết lại đóng vai trò quan trọng như thế trong cuộc sống của tôi ? Không ! Tôi cần phải cứng rắn hơn ! Cần phải trở thành một người khác !

Mặc dù vậy, mỗi khi chiều về tôi lại cảm thấy một nỗi buồn vu vơ lấn chiếm lòng mình. Để tránh gặp mặt với Phran Tiđeman tôi bỏ không ăn tối ở nhà trọ nữa mà ghé vào một quán nhậu uống hai vại bia rồi về phòng. Tuy nhiên bất chấp những cố gắng của bản thân, niềm lạc quan yêu đời vừa chớm xuất hiện đã không trở lại với tôi nữa. Cứ như có vật nặng đè mãi lên tim tôi. Để cho khuây khỏa, tôi quyết định đi dạo một lát. Ngoài trời mưa lất phất. Bầu trời xám xịt, những đám mây đen sà thấp trên thành phố đến nỗi tôi có cảm tưởng như ánh sáng của những ngọn đèn đường có thể hắt lên tới đấy. Tôi đã đứng giữa đại lộ lớn của thành phố - Đại lộ Kurphustenđam. Ở đây đèn điện sáng choang. Những giọt mưa rơi xiên xiên còn cách mặt đất hàng trăm thước mà đã thấy lấp lánh một màu da cam. Hai bên phố đầy rẫy những tấm quảng cáo của các khách sạn, rạp hát, tiệm ăn và bất chấp trời mưa mọi người vẫn đi lại nhộn nhịp, vui vẻ. Tôi đi dọc phố, suy nghĩ vẩn vơ. Tôi tìm cách xua đi cái ý nghĩ u ám cứ dai dẳng bám chặt lấy tôi. Tôi dừng lại trước những tấm biển quảng cáo và cố đọc những hàng chữ trên đó. Tôi đã lượn đi, lượn lại như thế vài lần, dọc theo đại lộ dài hàng cây số. Sau đó, tôi rẽ sang bên phải đi về phía quảng trường Vitenber.

Trước tủ kính lớn của một cửa hàng có mấy người phụ nữ đang đứng. Họ đi những đôi giày màu vàng chóe, ăn mặt lòe loẹt và ném vào khách đi đường những cái nhìn mời mọc. Tôi nhìn đồng hồ đã gần mười hai giờ. Đêm đã khuya. Tôi bước về phía quảng trường Nônlenđôphơ. Bây giờ tôi mới hiểu chân tôi muốn đưa tôi đến đâu. Đêm qua cũng ở chính nơi đây và cũng khoảng thời gian này tôi đã gặp " Đức Mẹ trong chiếc áo choàng lông ". Trên quãng trường không một bóng người, phía đối diện, gần rạp hát có một viên cảnh sát đi đi, lại lại. Tôi băng qua quảng trường đi dọc theo đường mà tôi và Phran Tiđeman đã đứng ôm nhau. Bất giác mắt tôi dán vào cột điện phía trước và thấy xuất hiện bóng dáng một phụ nữ. Đó chính là bóng dáng người mà tôi đang đi tìm. Tôi bàng hoàng. Có đúng là nàng không hay đó chỉ là sản phẩm của trí tưởng tượng ? Tất cả mọi ảo tưởng, mọi dự định mà tôi đã dày công xây dựng từ lúc sáng đến bây giờ bị sụp đổ hoàn toàn. Tôi lại trở nên xa cách với thế giới thực tại, lại trở thành tên nô lệ yếu đuối của chính những tình cảm của mình.

Bóng người đàn bà lại xuất hiện phía bên kia quãng trường. Tôi đứng nép vào cổng ngôi nhà cạnh đấy nín thở chờ đợi. Không còn nghi ngờ gì nữa - đó chính là người thanh nữ trong chiếc áo choàng lông. Người đó bước đi vội vã, tiếng đế giày gõ lên mặt đường dội vào những bức tường dọc phố vang lên mồn một. Tim tôi co thắt lại rồi sau đó đập dồn dập. Tôi quay người lại làm như đang mở cửa. Khi người thanh nữ đến gần tôi phải dựa hẳn người vào tường để khỏi ngã khụy xuống. Nàng đi ngang qua không dừng lại. Tôi vội vã bước theo. Tại sao tôi lại cố tình chờ đợi và bây giờ lại đi theo người đó ? Có thể đấy không phải là nàng thì sao ? Tại sao tôi lại cho rằng người thanh nữ hôm qua đã đi ngang qua đây nhất thiết hôm nay lại xuất hiện ? Với tất cả những câu hỏi ấy tôi không tìm thấy một lời giải đáp nào. Chỉ một ý nghĩ người thanh nữ nọ có thể bất ngờ ngoái đầu lại cũng đủ làm cho tim tôi đập loạn xạ. Mắt tôi bị hoa lên, tôi không còn nhìn thấy gì ngoài vỉa hè dưới chân tôi. Tôi phải định hướng nhờ tiếng bước chân của nàng. Đang đi như thế bỗng nhiên tiếng bước chân im bặt. Tôi dừng lại ngay, đầu cúi xuống thấp hơn giống như một kẻ tội phạm đang chờ tuyên án. Nhưng không có người nào tiến lại phía tôi, cũng chẳng có ai hỏi : " Tại sao ông lại đi theo tôi ". Cho đến lúc này tôi mới thấy đường phố ở đây sáng hơn. Tôi lưỡng lự ngẩng đầu lên. Cách tôi vài bước là một tiệm ăn nổi tiếng của thành phố, đèn sáng rực rỡ. Trên tấm biển, một hàng chữ bằng bóng điện màu xanh nhấp nháy liên tục : " Atlantích ". Phía dưới hàng chữ có những vạch xanh trông như sóng biển. Cạnh lối ra vào là người gác cửa cao khoảng hai mét, mặc bộ đồ đồng phục thêu chỉ vàng, trên đầu đội mũ đỏ. Ông ta nghiêng mình mời tôi vào. Người thanh nữ mà tôi đi theo chỉ có thể biến vào sau cánh cửa này vì vậy tôi mạnh dạn hỏi người gác cửa :

- Ông có nhìn thấy một phụ nữ mặc áo choàng lông đi vào đây không ?

- Có, bà ta có vào đây ! - Người gác cửa nghiêng mình trả lời, mỉm cười tế nhị.

" Có lẽ người đó là khách thường xuyên của tiệm ăn - một ý nghĩ chợt lóe lên trong óc tôi - vì vậy mà tối nào cô ấy cũng đến đây vào một khoảng thời gian nhất định ".

Hít một hơi thật sâu, giống như người sắp nhảy xuống nước tôi nhào vào trong phòng. Sau khi gởi bành tô ở nơi gởi áo, tôi bước vào phòng lớn.

Trong phòng đầy người. Chính giữa là sàn nhảy và bên cạnh đấy là dàn nhạc. Xung quanh sàn nhảy trên những bậc cao hơn là những lô ngồi kín đáo. Phần lớn các lô được che kín bởi những tấm rèm bằng vải dày. Thỉnh thoảng lại có một đôi từ trong lô bước ra sàn nhảy. Sau khi nhảy xong họ lại biến mất sau các lô. Tôi tìm thấy một bàn trống liền ngồi xuống và gọi một vại bia. Tôi cảm thấy tự nhiên hơn trước. Tôi đưa mắt chậm rãi quan sát khắp phòng và hy vọng sẽ nhìn thấy ngay người thanh nữ mặc áo choàng lông - người đã làm cho tôi mất ngủ - đang ngồi với một chàng trai hay một lão già nào đó và quang cảnh ấy sẽ giải thoát cho tôi khỏi cơn ác mộng. Người ấy ở đâu ? Trên sàn nhảy không có. Có thể cô ta đang ngồi trong một lô nào đó chăng ? " Đã đến lúc mình cần phải học cách nhìn nhận thế giới một cách thực tế hơn - Tôi vừa nghĩ vừa cười một cách cay đắng - Hai mươi tư tuổi đầu mà vẫn còn ngây thơ như một đứa trẻ ! Một bức chân dung bình thường, có khi chưa chắc nó đã giống với người mẫu, thế mà làm cho mình xúc động, sinh ra những hy vọng hão huyền. Trên một khuôn mặt phụ nữ nhạt nhẽo mà mình đã tìm thấy biết bao ý nghĩ kỳ lạ có thể chép đầy một cuốn sách. Mình đã gán cho người ấy những đức tính tốt đẹp mà chưa chắc người ấy đã có. Biết đâu nàng cũng chỉ là một người bình thường như những người đàn bà trẻ khác đang chạy theo những khoái lạc tầm thường. Ngay cả chiếc áo choàng lông đã làm cho mình thán phục, có thể nó cũng được may tại đây và chẳng có gì là đặc biệt ".

Tôi cố quan sát thật kỹ các khách hàng trong phòng. Những tấm rèm thỉnh thoảng lại được hé ra và một đôi nào đó bước ra sàn nhảy, mặt mũi đỏ gay vì men rượu. Trong đám người ấy không có " Đức Mẹ ". Lợi dụng những lúc thuận tiện tôi nhìn hẳn vào trong các ô. Sau nửa giờ tôi đã biết mặt tất cả các khách hàng, song " Đức Mẹ trong chiếc áo choàng lông " vẫn bặt tăm.

Tôi cảm thấy phân vân. Có lẽ mình nhầm chăng ? Có biết bao nhiêu phụ nữ ở Berlin đã mặc những chiếc áo choàng như vậy ? Còn khuôn mặt cô ấy tôi đâu có nhìn kỹ. Đêm qua trong cơn say như thế rất có thể tôi đã nhầm lẫn. Một người đàn bà nào đó đi ngang qua, mỉm cười mai mỉa thế là tôi tưởng tượng ngay ra đó là " Đức Mẹ ". Có thể đấy chỉ là ảo ảnh ? Nghĩ đến đây tôi kinh hãi cho chính mình. Nếu cứ tiếp tục như vậy thì chẳng bao lâu rồi lại phát điên lên mất ! Vì lẽ gì bức chân dung ấy lại gây cho tôi ấn tượng mạnh mẽ và kỳ lạ như vậy ? Tại sao tôi cứ khăng khăng cho rằng đó chính là người thanh nữ trong bức chân dung và tại sao tôi lại đi theo cô ấy ? Không, không ! Cần phải ra khỏi đây ngay và tỉnh táo hơn mới được.

Đột nhiên đèn trong phòng vụt tắt, chỉ còn chỗ dàn nhạc là còn được chiếu sáng mờ mờ. Sàn nhảy vắng tanh. Một điệu nhạc chầm chậm cất lên. Trong âm điệu của những cây viôlông xen thoáng nghe tiếng vĩ cầm yếu ớt. Ngay lúc ấy trên bục diễn xuất hiện một thanh nữ trong bộ áo dài màu trắng. Cô vừa chơi vĩ cầm vừa đi dần về phía khách và khi đến giữa quầng sáng của ngọn đèn chiếu cô dừng lại và cất tiếng hát một bản tình ca đang thịnh hành bằng một giọng rất trầm, gần như giọng nam.

Tôi nhận ngay ra nàng. Tất cả mọi sự hoài nghi và hàng trăm hàng nghìn những giả thuyết vớ vẩn có thể nghĩ trong đầu óc bỗng bay biến đi hết. Nhưng rồi tôi cảm thấy buồn ngay. Tôi đau xót khi nhận ra rằng nàng đã phải tự kiếm sống bằng những nụ cười giả dối và những điệu bộ õng ẹo với khách hàng như thế này đây.

Tôi có thể tưởng tượng ra người thanh nữ đó trong bất cứ một công việc nào, dù đó là những công việc thấp hèn nhất. Nhưng với công việc này, tôi không thể ngờ được. Giữa người thanh nữ kiêu hãnh, cương nghị với cô ca sĩ tiệm nhảy là một khoảng cách xa vời. Chẳng thà tôi nhìn thấy nàng ngồi với những người đàn ông say rượu hoặc nhảy hay hôn nhau với họ… Vì có thể đấy chính là ý muốn của nàng, còn công việc của người ca sĩ, có lẽ nàng không muốn thế. Cây vĩ cầm trong tay nàng chẳng làm nên một điều kỳ diệu nào cả, còn giọng hát của nàng, cho dù đó là một giọng hát chân thành, ấm áp cũng chẳng có gì đặc biệt. Vừa hát nàng vừa bắt chước điệu bộ của một chàng trai say rượu. Còn nụ cười trên môi nàng, tôi có cảm tưởng đó là một nụ cười giả dối chỉ chờ dịp thuận tiện là biến mất. Nàng hát đi hát lại một điệp khúc vui nhộn bên cạnh một bàn ăn, sau đó đi lần đến bàn khác. Và lúc ấy nét mặt nàng trở nên đăm chiêu tư lự giống như trên bức chân dung : bình thản, tự nhiên, không còn nụ cười giả tạo đã làm cho tôi đau đớn.

Bất ngờ một gã đàn ông say rượu bám lấy cô và hôn vào đôi vai để trần của cô. Nàng cau mặt lại như bị rắn cắn nhưng ngay sau đó, làm chủ được mình, nàng cố mỉm một nụ cười như muốn nói với kẻ sàm sỡ : " Ngài thật là dễ thương ! ". Và bằng ánh mắt của mình nàng làm yên lòng người đàn bà hay ghen của y : " Bà thấy đấy, biết làm sao được, đám đàn ông thì bao giờ chả thế ".

Sau mỗi bài hát của nàng người ta vỗ tay ầm ĩ. Nữ ca sĩ lại ra hiệu cho người chỉ huy dàn nhạc tiếp tục bài khác. Và vừa vụng về điều khiển cây vĩ cầm của mình, nàng vừa hát tiếp bằng một giọng rất trầm. Nàng đi từ bàn này sang bàn khác, áo dài trắng kéo lê trên sàn. Đôi khi nàng dừng lại ở những lô có rèm che he hé.

Nàng càng tiến gần chỗ tôi ngồi, tôi lại càng hồi hộp hơn. Biết xử thế làm sao đây ? Nhìn thẳng vào mặt nàng chăng ? Liệu tôi có dám nhìn thẳng vào mắt nàng hay không ? Nhưng xét cho cùng, thật là buồn cười khi cho rằng nàng có thể nhận ra tôi khi chỉ nhìn thoáng thấy tôi có một lần trong bóng đêm trên hè phố. Đối với nàng, tôi chỉ là một trong số rất nhiều thanh niên thường đến đây giải trí và tìm bạn gái. Nhưng rồi bất giác tôi vẫn cúi đầu xuống khi nàng đến gần tôi. Dưới gấn váy dính đầy bụi tôi nhìn thấy đôi chân trần của nàng trong đôi dép màu trắng. Và khi ánh đèn chiếu dọi tới, tôi nhận thấy làn da chân của nàng màu hồng nhạt, mịn màng. Tôi giật mình hoảng hốt. Tôi có cảm tưởng như mình vừa nhìn thấy tấm thân lõa lồ xinh đẹp của nàng. Bất giác tôi ngước mắt lên và bắt gặp ánh mắt của nàng đang nhìn tôi chăm chú. Lúc đó nàng không hát, chỉ có chiếc vĩ cầm trên tay đang réo rắt một điệu nhạc gì đó, khuôn mặt trang nghiêm và thật là không ngờ, tôi nhận thấy trong ánh mắt nàng một lời chào thân ái. Trong ánh mắt ấy không có một chút gì là giả tạo, gượng ép, không có sự cố tình làm duyên hoặc suồng sã. Chỉ có những người bạn chân thành mới chào nhau bằng ánh mắt như thế. Nàng chỉ hơi nheo mắt lại và cũng chỉ cần có thế thôi là cũng đủ nói lên tất cả. Sau đó nàng mỉm một nụ cười chân thành, trong sáng rồi chia tay với tôi. Lần này không phải chỉ bằng ánh mắt mà nàng còn khẽ gật đầu thân ái. Nàng bước tiếp đến những bàn khác, chiếc vĩ cầm trên tay vẫn réo rắt một khúc nhạc du dương.

Trong lòng tôi một ước muốn kỳ lạ chợt đến. Tôi muốn ôm lấy tấm thân xinh đẹp và hôn lên khuôn mặt của nàng. Tôi không nhớ đã có lần nào mình cảm thấy hạnh phúc như thế chưa. Tấm lòng như muốn mở rộng để đón chào những điều tốt lành. Có cần gì nhiều lắm đâu để làm cho một con người trở nên thật sự hạnh phúc. Chỉ cần chào nhau một cách thân ái và mỉm cười. Chỉ cần thế thôi ! Trong lúc này tôi không mong muốn gì hơn nữa. Vừa nhìn theo nàng tôi vừa thầm nói : " Cảm ơn, cảm ơn " Đức Mẹ " của tôi ". Như vậy có nghĩa là tôi đã không lầm, những điều ước đoán đã được khẳng định. Nàng chính là người con gái mà tôi đã vẽ ra trong trí tưởng tượng của mình.

Nhưng ngay lúc ấy một nỗi nghi ngờ bỗng thoáng qua trong đầu : Có thể nàng nhầm tôi với một người nào khác chăng ? Hay là khuôn mặt của tôi trông giống khuôn mặt một người quen nào đó của nàng ? Nhưng cô ấy đã không hề tỏ ra một chút do dự, bối rối nào cơ mà. Cứ nhìn vào cặp mắt tràn đầy tin tưởng của cô ấy thì không thể nghi ngờ về điều đó. Tôi ngồi lặng đi với nụ cười thanh thản, hài lòng trên môi và dõi theo từng bước chân của nàng. Mái tóc dài gợn sóng màu hạt dẻ sẫm phủ xuống vai, còn tấm thân chuyển động nhịp nhàng theo cánh tay để trần đang điều khiển cây cần vĩ cầm và do đó trên bả vai nàng có một đường nhăn lúc ẩn lúc hiện.

Hát xong bài cuối cùng nàng vội đi vào phòng trong. Đèn trong phòng lại bật sáng. Tôi vẫn ngồi nguyên chỗ cũ, lòng tràn đầy hạnh phúc. Nhưng rồi tôi tự hỏi mình : " Mình sẽ làm gì nữa đây ? Đi ra và chờ cô ấy ở cửa chăng ? Nhưng mình không quen cô ấy cơ mà. Nếu mình nói : " Cho phép tôi được tiễn cô " không biết cô ấy sẽ nghĩ như thế nào nhỉ ? Không lẽ mình lại cảm ơn vì một vài cử chỉ đáng yêu mà cô ấy đã dành cho mình sao ? "… Tế nhị hơn cả có lẽ bây giờ nên rút lui và ngày mai lại đến nữa. Có thể dần dần tôi sẽ chiếm được lòng tin của nàng, còn hôm nay, lần đầu tiên như thế là quá đủ rồi. Ngay từ nhỏ tôi đã có thói quen trân trọng những niềm hạnh phúc nho nhỏ mà số phận đã mang lại cho mình. Chính vì lẽ đó mà tôi đã bỏ lỡ bao cơ hội may mắn và bây giờ tôi lại lo sợ sẽ làm đổ vỡ kết quả đã đạt được bởi những tham vọng quá ư táo bạo.

Tôi đưa mắt tìm người hầu bàn để thanh toán nhưng ngay lúc ấy lại nhìn thấy người thanh nữ đang đứng gần dàn nhạc. Trên tay cô không còn cây vĩ cầm nữa. Hình như cô đang định đi đâu. Tôi nhìn quanh và nhận ra cô ta đang đến thẳng chỗ tôi. Vẫn nụ cười thân ái trên môi, cô chìa tay cho tôi nói :

- Anh sống thế nào ?

Tôi bối rối quên cả việc phải đứng dậy đón cô.

- Cảm ơn… Vẫn tốt thôi !

Cô ngồi xuống trước mặt tôi, lắc lắc mái tóc ra phía sau rồi vẫn chăm chú nhìn tôi hỏi tiếp :

- Anh không giận tôi chứ ?

Tôi ngẩn người ra trong vài giây, lúng túng không biết trả lời ra sao.

- Không. - Cuối cùng tôi thốt ta. - Theo tôi thì chẳng có lý do nào để giận cả.

Tôi cảm thấy giọng nói của cô quen quen. Tôi đã đứng trước bức chân dung của nàng hằng ngày, nghiên cứu khuôn mặt nàng rất kỹ, có thể nói là thuộc lòng từng chi tiết nhỏ nhặt trên đó, đã đọc được những ý nghĩ thầm kín của nàng mà người khác không thể nào biết được. Vì vậy mà chẳng lấy gì làm ngạc nhiên khi hình ảnh của nàng đã khắc sâu vào trí óc của tôi. Nhưng còn giọng nói ? Tôi đã nghe giọng nói này ở đâu ? Có thể tôi đã nghe nó vào cái thời rất xa xưa, trong những năm còn thơ ấu ? Hay đó là giọng nói của những ước mơ, hy vọng… Tôi lắc đầu, cố xua đuổi những ý nghĩ kỳ lạ đó. Thật là ngốc nghếch đi bận tâm về những chuyện ấy trong khi chính nàng đang ngồi trước mặt mình.

Cô lại nói :

- Có nghĩa là anh không giận phải không ? Thế tại sao sau đó anh lại không đến nữa ?

Thấy chưa ! Thế là rõ rồi nhé ! Thật là đáng đời ! Cô ấy đã nhầm tôi với một người nào đó. Tôi chực thốt ra một câu hỏi quyết định : " Tại sao cô lại biết tôi ? ", nhưng tôi sợ rằng sau khi đã biết mình nhầm cô sẽ đứng lên và bỏ đi mất. Thôi cứ mặc cho giấc mơ tuyệt đẹp này kéo dài thêm chút nữa. Tôi đã không dám ngắt nó nửa chừng cho dù là để biết được sự thật.

Không đợi được câu trả lời của tôi cô lại hỏi tiếp :

- Thế anh có thường nhận được thư của mẹ không ?

Tôi bật dậy khỏi ghế :

- Ồ, lạy thánh Ala ! Thế là chính cô đấy à ?

Tôi thốt lên, nắm chặt lấy tay cô.

Cuối cùng tôi đã nhớ ra tôi đã nghe thấy giọng nói này ở đâu.

Cô cười vang lên :

- Anh thật là một con người kỳ lạ !

Và tiếng cười của cô gái cũng rất quen. Tại sao mình lại không nhận ra cô ấy ngay từ đầu nhỉ ? Thật là kỳ quặc khi bức chân dung đã làm cho tôi không nhận ra người mẫu.

- Nhưng lúc ấy trông cô chẳng giống chút nào với người trong tranh cả… Tôi thốt lên, có ý bào chữa cho mình.

- Làm sao mà anh nhận ra được ? Vì anh có thèm nhìn tôi một lần nào đâu.

- Tại sao lại không nhỉ ? Tôi có nhìn cô đấy chứ.

- Cũng có thể là anh đã " xem " tôi, nhưng anh đã cố tránh để không " nhìn thấy " tôi.

Nói xong những câu đó cô rút tay ra khỏi lòng bàn tay tôi.

- Và tôi cũng không nói với những họa sĩ đồng nghiệp của mình rằng anh đã không nhận ra tôi. Nếu không họ sẽ cười anh… - Tôi rất biết ơn cô !

Cô suy nghĩ một lát, trên trán như có một đám mây lướt qua. Rồi bỗng nhiên cô hỏi bằng một giọng chân thành :

- Và anh vẫn cứ muốn mình có một người mẹ như thế ư ?

Ngay lúc ấy tôi chưa kịp hiểu cô nói gì nhưng khi hiểu ra tôi vội trả lời :

- Tất nhiên rồi… Tất nhiên rồi… Tôi rất muốn.

- Lúc ấy anh cũng đã nói như thế.

- Cũng có thể… Cô lại mỉm cười nói tiếp :

- Nhưng như anh thấy đấy tôi không thể nào đóng vai mẹ anh được. May ra thì tôi có thể đóng vai chị gái của anh thôi.

- Cô bao nhiêu tuổi rồi ?

- Người ta không bao giờ hỏi những câu như thế đối với phụ nữ. Nhưng thôi, nếu như anh đã hỏi thì tôi cũng nói. Hai mươi sáu tuổi. Thế còn anh ?

- Hai mươi tư.

- Đấy, anh thấy chưa ! Như thế là tôi có thể làm chị gái anh được chứ ?

- Vâng.

Chúng tôi im lặng không nói gì thêm nhưng trong thâm tâm tôi muốn nói với cô thật nhiều, nói tất cả những gì mà tôi đã suy nghĩ suốt bấy lâu nay. Thế mà trong đầu lại chẳng có một ý nghĩ nào cho rành mạch. Cô vẫn ngồi yên lặng, mắt nhìn về phía trước. Một cánh tay của cô nằm im trên tấm vải trải bàn. Những ngón tay dài, màu cánh sen như bị lạnh, đầu ngón tay động đậy. Lúc ấy tôi chợt nhớ ra rằng bàn tay của cô hơi lạnh. Tôi quyết định bám ngay lấy ý nghĩ này.

- Tay cô bị lạnh phải không ? - Tôi nói.

- Nếu vậy thì anh hãy sưởi cho chúng ấm lên đi.

Tôi nhìn vào cặp mắt đầy uy quyền và cương nghị của cô. Còn cô ấy, hình như không cảm thấy có điều gì đáng xấu hổ trong việc đưa tay cho một người đàn ông mới gặp lần đầu. Tôi lại nảy ra những nỗi ngờ vực. Để tránh phải nghĩ về điều ấy tôi lái câu chuyện sang hướng khác.

- Quả thật tôi là người đáng trách vì đã không nhận ra cô ngay từ đầu. Lúc ở phòng triển lãm trông cô vui vẻ làm sao, tôi có thể dám nói là còn có vẻ hơi giễu cợt nữa, khác hẳn với chân dung… Tóc lại ngắn hơn, váy cũng thế. Bước đi thì vội vã, cương quyết. Nhìn cô khó mà nhận ngay ra được đó là Đức Mẹ trang nghiêm, tư lự và hơi buồn một chút như trong bức chân dung đã diễn tả. Nhưng dù sao cũng thật là kỳ quặc vì tôi đã không nhận ra cô… Cũng có thể vì lúc ấy tôi đang bay trên những đám mây.

- Có lẽ đúng như thế. Tôi đã chú ý đến anh ngay từ hôm đầu khi anh mới bước chân đến phòng triển lãm. Trông anh rất buồn và anh dừng lại trước bức chân dung của tôi. Tất cả những điều ấy đã làm cho mọi người chú ý. Thú thật rằng lúc đầu tôi đã nghĩ có lẽ bức chân dung của tôi đã làm cho anh nhớ tới một người thân nào đó. Nhưng rồi sau đấy ngày nào anh cũng đến và tất nhiên điều ấy lại càng làm cho tôi chú ý hơn. Nhiều lần tôi đã đứng bên cạnh anh cùng với anh ngắm tác phẩm của chính mình. Nhưng anh đâu có để ý gì đến xung quanh. Giá lúc anh có nhìn thấy tôi - kẻ đã làm xáo động cuộc sống cô đơn của anh - có lẽ anh cũng chẳng nhận ra đâu. Hình như trong sự siêu thoát của anh có một mãnh lực nào đó ghê gớm lắm. Chính vì thế mà có một lần tôi quyết định nói chuyện với anh. Không chỉ riêng mình tôi chú ý đến anh mà những họa sĩ đồng nghiệp của tôi cũng thế, chính họ đã xúi tôi… Nhưng có lẽ tốt hơn là không nên có cuộc nói chuyện ấy vì từ sau hôm đó chẳng thấy lần nào anh đến phòng triển lãm nữa.

- Tôi sợ mình sẽ trở thành trò cười cho thiên hạ. - Tôi nói và ngay lập tức cảm thấy hối tiếc vì sự thú nhận của mình. Những lời nói của tôi có thể làm cho cô tự ái. Nhưng tôi đã lo lắng một cách vô ích.

- Anh có lý. - Cô nói, mắt nhìn tôi chăm chú như muốn khẳng định có đúng tôi là con người như cô ta đã hiểu không. Sau đó một lát cô hỏi tiếp :

- Anh ở đây có một mình thôi à ?

- Ý cô muốn hiểu về chuyện gì ?

- Tôi muốn nói ở đây anh không có một người thân nào phải không ?… Rằng anh chỉ có một mình… Cả trong tâm hồn… Đôi khi người ta cũng có tâm trạng như thế… chắc anh hiểu chứ ?

- Tôi hiểu… Tôi hiểu tất cả… Vâng, tôi chỉ có một mình, hoàn toàn đơn độc… Mà không phải chỉ ở đây mà nói chung là trong cuộc sống… Tôi đã trở thành một kẻ cô đơn ngay từ những ngày còn thơ ấu… - Tôi cũng là một người cô đơn như thế… - Cô nói khẽ giọng buồn buồn và bỗng cô nắm lấy tay tôi - Cô đơn đến nỗi chỉ còn có việc tự treo cổ lên nữa mà thôi… Như một con chó hoang, không nhà, không cửa.

Cô nắm chặt lấy những ngón tay tôi, hơi nhấc lên một chút rồi đặt mạnh xuống bàn.

- Chúng ta có thể kết bạn với nhau được đấy - Đột nhiên cô tuyên bố. - Hôm nay anh mới biết tôi, còn tôi đã biết anh từ lâu rồi. Tôi đã chú ý quan sát anh từ mười lăm, hai mươi hôm trước cơ. Trông anh có cái gì không giống với những người khác… Vâng, chúng ta có thể trở thành những người bạn của nhau.

Tôi phân vân nhìn cô. " Cô ấy muốn gì ? Lời đề nghị ấy có ẩn ý gì đây ? ". Tôi hiểu rất ít về phụ nữ và hoàn toàn không có một chút kinh nghiệm nào trong quan hệ với họ.

Có lẽ cô đoán được những ý nghĩ của tôi và sợ tôi hiểu sai những tình cảm của mình, cô vội vàng nói tiếp :

- Anh đừng có nghĩ như những người đàn ông khác và đừng có hiểu sai lời tôi. Tôi luôn luôn nói thẳng, theo cách " đàn ông " của các anh… Tính tình của tôi như con trai và có thể chính vì thế mà tôi cô đơn… Ném về phía tôi một cái nhìn dò xét, cô nói tiếp :

- Theo tôi trong con người anh có một nét gì đó của " phái yếu ". Tôi mới nhận ra điều ấy… Và có thể chính điều ấy đã làm cho tôi chú ý đến anh. Đúng như thế đấy, có một nét gì đó làm cho anh giống như một thiếu nữ.

Nhiều lần cha mẹ tôi đã nói với tôi những lời tương tự như thế, nhưng tôi thật là đau lòng khi phải nghe thấy những lời đó từ miệng một người phụ nữ mới gặp lần đầu.

- Tôi sẽ không thể nào quên được vẻ mặt thảm hại của anh hôm qua. - Cô nói tiếp. - Không thể nhịn được cười khi nhớ lại. Anh cố thoát ra khỏi vòng tay của Phran Tiđeman như một cô gái cố sống cố chết bảo vệ lấy phẩm hạnh của mình. Đối với Phran Tiđeman thì anh không thể dễ dàng thoát ra như vậy đâu.

- Cô biết chị ta chứ ? - Tôi ngạc nhiên hỏi.

- Tất nhiên rồi. Chị ta là người bà con của tôi mà. Chúng tôi là chị em con dì. Nhưng hiện nay chúng tôi đang giận nhau. Mẹ tôi không muốn nhìn mặt Phran Tiđeman vì không chịu nổi cách sống của chị ấy. Chồng của Phran Tiđeman là một luật sư bị hy sinh trong chiến tranh và bây giờ thì chị ta sống một cách không đứng đắn, theo như lời mẹ tôi nói. Hôm qua anh có thoát khỏi tay chị ấy không ? Nhận tiện tôi cũng muốn biết anh chị làm quen với nhau ở đâu thế ?

- Chúng tôi sống cùng trong một nhà trọ và nói chung hôm qua có một người đàn ông đã cứu tôi thoát khỏi chị ấy. Đó là ngài Đốpke. Hình như họ có cảm tình với nhau.

- Ông ta muốn lấy chị ấy chứ gì ? Cứ để cho ông ấy lấy. - Cô nói lạnh lùng và qua giọng nói tôi nhận thấy có lẽ chủ đề này không làm cho cô thích thú. Chúng tôi lại im lặng, kín đáo quan sát lẫn nhau và thỉnh thoảng lại mỉm cười thân thiện. Trong ánh mắt, người này như muốn nói với người kia : " Tôi rất mến anh ! ". " Còn tôi cũng rất thích cô ! ".

- Như vậy là cô cũng có mẹ ? - Cuối cùng tôi hỏi để phá tan không khí yên lặng.

- Cũng như anh vậy thôi.

Ngay sau đấy tôi cảm thấy xấu hổ vì câu hỏi ngớ ngẩn của mình. Nhưng cô đã cứu tôi thoát khỏi tình trạng lúng túng.

- Anh đến đây lần đầu tiên phải không ?

- Vâng… Nói chung tôi không hay đến những chỗ như thế này… Nhưng buổi tối hôm nay… - Tối nay làm sao ?

- Tôi đã đến đây cùng với cô. - Tôi lấy hết can đảm nói liền một hơi.

- A, thế là chính anh đã theo tôi cho đến tận cửa tiệm phải không ? - Cô ngạc nhiên hỏi lại.

- Vâng… Có nghĩa là cô đã biết có người đi theo mình ?

- Tất nhiên rồi. Người đàn bà nào mà chẳng nhận ra điều ấy.

- Nhưng cô có quay đầu lại lần nào đâu.

- Nói chung là tôi không bao giờ ngoái cổ lại phía sau khi đi đường. - Ngừng một lát rồi cô mỉm cười nói tiếp. - Tôi có một trò chơi rất thú vị. Khi có một người nào đó đi theo mình, tôi cố gắng chống lại sự tò mò của bản thân để không ngoái đầu nhìn lại. Và trong lúc đó tôi để cho trí tưởng tượng của mình mặc sức bay bổng : " Ai thế nhỉ ? - Tôi cố đoán. - Già hay trẻ ? Một ngài hầu tước giàu có hay là một chàng thanh niên nghèo rớt mồng tơi ? Có khi đó chỉ là một tên say rượu nào cũng nên ". Theo tiếng chân bước, tôi cố đoán xem người đó là ai và trong khi cố giải bài toán hóc búa ấy tôi đã đến nơi lúc nào không hay. Như vậy, có nghĩa là chính anh đã theo tôi đấy ? Thế mà nghe tiếng chân anh tôi cứ nghĩ rằng đó là một người đàn ông đã có vợ.

Nhìn thẳng vào mắt tôi bỗng nhiên cô ta hỏi tiếp :

- Chắc là anh đã chờ tôi phải không ?

- Vâng.

- Sao anh lại nghĩ rằng tôi sẽ đi lại đường ấy một lần nữa ? Hay là anh đã biết tôi làm việc ở đây ?

- Không ! Làm sao mà tôi biết được cô làm việc ở đây. Tôi đã nói với cô… À mà cũng có thể là tôi định nói… là chính tôi cũng không hiểu tại sao mình lại có mặt ở đó, vào đúng giờ ấy… Khi cô đến gần tôi đã quay mặt đi. Tôi sợ cô sẽ nhận ra tôi.

- Nào, thôi… Đã đến lúc phải về rồi. Chúng ta sẽ tiếp tục câu chuyện trên đường về… Thấy tôi bối rối cô nói tiếp :

- Anh có muốn đưa tôi về nhà không ?

Tôi bật dậy như bị ong đốt.

- Đừng có vội vàng thế anh bạn của tôi ạ ! - Cô bật cười ngăn tôi lại. - Tôi còn phải thay quần áo đã. Khoảng năm phút nữa anh đón tôi ở gần cửa nhé !

Cô gái đứng dậy, kéo nhẹ chiếc áo dài lên rồi đi ngang qua phòng lớn vào phía trong. Trước khi biến sau cánh cửa cô còn ngoái lại nháy mắt với tôi như với một người bạn thân.

Tôi gọi người hầu bàn lại tính tiền. Chưa lần nào trong đời tôi cảm thấy mình vui và can đảm như lúc ấy. Trong khi người hầu bàn đang tính toán trên cuốn sổ nhỏ, tôi như muốn nói với anh ta " Này, chú mình, đồ đần, nhìn ta đây này. Chú mình không thấy là ta đang hạnh phúc như thế nào à ? ". Tôi muốn cười thật to lên chào hỏi tất cả khách hàng và những người nhạc công còn đang ngồi lại trong phòng. Tôi chỉ muốn ôm hôn một cách thắm thiết tất cả như người ta vẫn ôm hôn những người bạn thân nhất.

Tôi đứng lên vung tay bước những bước dài, đầy lòng tự tin, đi ra phía cửa. Ở chỗ gởi quần áo tôi cho người đàn bà phục vụ hẳn một mác ( mặc dù trước đó chưa bao giờ tôi chấp nhận một sự phung phí như thế. Tấm biển bằng đèn nê ông có hàng chữ " Atlantích " đã tắt, làn sóng biển màu xanh dưới hàng chữ không còn thấy rõ nữa. Bầu trời quang đãng. Ở phía tây, nơi mặt trời lặn, một mảnh trăng lưỡi liềm treo lơ lửng.

- Anh chờ tôi lâu chưa ? - Bất ngờ sau lưng tôi một giọng nữ cất lên.

- Tôi vừa ra đây. - Tôi nói và quay lại với cô.

Cô đứng trước mặt tôi có vẻ do dự.

- Anh thật là một chàng trai dễ thương. - Cô nói khẽ, cặp môi hầu như không động đậy.

Khi cô xuất hiện, tất cả sự can đảm của tôi bỗng bay biến đi đằng nào. Ý định sẽ nói với cô một lời cảm ơn, sẽ nắm lấy tay cô và áp lên môi hôn cũng biến mất. Tôi chỉ còn đủ can đảm để thốt lên :

- Tôi cũng không biết… Cô mạnh dạn khoác tay tôi, còn tay kia xoa lên cằm tôi như một đứa trẻ rồi nói dịu dàng :

- Ôi, anh e thẹn như con gái ấy.

Tôi đỏ bừng mặt nhìn sang phía khác. Sự tự nhiên trong cách cư xử của cô lại càng làm tôi bối rối. Có lẽ cảm thấy sự lúng túng của tôi cô có vẻ giữ ý bỏ tay ra và không sờ lên cằm tôi nữa. Tôi ngạc nhiên thấy trên khuôn mặt cô vẻ lơ đễnh và thoáng bối rối. Cổ và má hơi ửng hồng. Cô tránh không nhìn vào mắt tôi. " Cô ấy làm sao thế nhỉ ? - Tôi nghĩ thầm. - Cô ấy trở nên một người hoàn toàn khác, không thể nhận ra nữa ".

- Tôi là một người như thế đấy ! - Cô nói như đọc được những ý nghĩ của tôi. - Tính tình tôi nhiều khi kỳ quặc lắm. Nếu anh muốn kết bạn với tôi anh phải chịu đựng tất cả những trò ấy, kể cả những sự đỏng đảnh thất thường nữa. Làm bạn với tôi cũng chẳng phải dễ chịu lắm đâu.

Cô gái im lặng, rồi sau đó như hối tiếc về sự thú nhận của mình, cô nói tiếp bằng giọng khác hẳn, có phần nào hơi khô khan :

- Tôi cũng không biết là anh có muốn kết bạn với tôi không. Tôi là một người đàn bà tự do, không cần cho ai hết và cũng chẳng muốn chịu ơn ai cả. Anh nghĩ đi, tùy anh đấy !

- Tôi sẽ cố gắng hiểu cô ! - Tôi nói bằng một giọng run run.

Chúng tôi im lặng đi bên nhau một lúc. Sau đó cô lại khoác lấy tay tôi :

- Có nghĩa là anh sẽ cố gắng hiểu tôi… - Cô nói một cách bình thản như là nói về một chuyện vu vơ nào đó. - Một ý định thật đáng khen ! Tôi chỉ sợ điều đó không thể thực hiện được. Cũng có thể tôi sẽ trở thành một người bạn tốt. Thời gian sẽ chứng minh tất cả. Chỉ có điều xin anh đừng tự ái vì những chuyện vặt vãnh.

Cô bỗng đứng lại, giơ ngón tay trước mặt tôi dọa dọa như đối với một đứa bé không chịu vâng lời :

Và anh hãy nhớ lấy, chỉ cần anh bắt đầu tỏ ra có ý định đòi hỏi hoặc yêu sách một cái gì đó là quan hệ của chúng ta sẽ lập tức chấm dứt. Tôi không chịu bất cứ một sự lạm dụng nào đâu. Anh có biết vì sao tôi khinh đám đàn ông các anh không ? - Cô hỏi một cách giận dữ như đang thách thức một kẻ thù vô hình nào đó. - Vì họ luôn luôn cho rằng họ có quyền đòi hỏi bất cứ một điều gì. Anh hãy hiểu tôi cho đúng ! Những đòi hỏi ấy đôi khi không biểu lộ bằng lời nói. Chúng có thể được biểu hiện qua những ánh mắt đầy ý nghĩa, những nụ cười, những cử chỉ. Chỉ có những người mù mới không nhận thấy thói tự mãn ngốc nghếch của đám đàn ông. Chỉ cần nhìn thấy những khuôn mặt dài thượt ra của họ mỗi khi đám phụ nữ tỏ thái độ chống đối là có thể hiểu được toàn bộ sự trâng tráo của đàn ông. Họ tự cho mình là những kẻ đi săn còn chúng tôi là những con mồi và họ không thể nào nghĩ khác thế được. Nghĩa vụ của chúng tôi, theo quan điểm của họ là phải phục tùng, chịu đựng, không được cự tuyệt một điều gì. Chúng tôi không được có những nguyện vọng, mơ ước, không được làm những gì mà mình muốn. Tôi khinh bỉ cái thói kiêu căng, tự mãn của các anh. Anh có thể hiểu được tôi không ? Tôi nghĩ rằng chúng ta có thể trở thành những người bạn bởi lẽ anh không có cái tính kiêu ngạo, ngốc nghếch ấy… Mà nói chung tôi cũng không biết nữa. Chó sói đôi khi cũng đội lốt cừu… Cô vừa nói vừa rảo bước, tay vung vẩy làm điệu bộ, mắt đảo lên đảo xuống. Sau mỗi câu nói cô thường ngừng lại một lát, đôi khi rất lâu, tưởng như cô đã nói hết những điều cần nói. Tôi e ngại lặng lẽ đi bên cạnh. Đến gần quảng trường Tigarten chúng tôi dừng lại trước một ngôi nhà ba tầng bằng đá.

- Nhà tôi đây rồi… - Cô nói. - Tôi ở đây cùng với mẹ. Tôi hy vọng ngày mai chúng ta lại tiếp tục câu chuyện… Anh đừng đến tiệm rượu nữa. Tôi không muốn anh nhìn thấy tôi ở đó. Như vậy là anh đã thắng tôi một bàn rồi đấy. Chúng ta sẽ gặp nhau ban ngày… Cùng đi dạo ở đâu đó chẳng hạn. Ở Berlin này cũng có một vài chỗ tôi thích. Có thể rồi anh cũng sẽ thích những chỗ ấy… Còn bây giờ thì tạm biệt… Chúc anh ngủ ngon. À quên, còn một việc nữa : cho đến bây giờ tôi cũng chưa biết tên anh… - Raip - Raip ? Chỉ có thế thôi ư ?

- Raip Hatư-Zađe… - Thôi, tôi sẽ chẳng nhớ nổi đâu. Mà dù có nhớ cũng chẳng phát âm được cho đúng. Tốt nhất là tôi sẽ gọi anh một cách ngắn gọn là Raip. Anh không phản đối chứ ?

- Tôi thấy như thế lại thích hơn.

- Còn tôi anh cứ gọi là Maria. Tôi đã nói với anh rồi mà, tôi không thích mang nợ ai một chút gì hết.

Cô bật lên cười thích thú và trên khuôn mặt dễ thay đổi của cô lại toát lên sự đôn hậu, thân ái. Cô nắm chặt tay tôi và bằng một giọng chân thành, ấm áp chúc tôi ngủ ngon một lần nữa. Sau đó cô mở túi xách, lấy chìa khóa và quay ngoắt sang phía cửa. Tôi chậm rãi đi về nhà. Nhưng mới đi được chục bước tôi lại nghe tiếng cô sau lưng :

- Raip !

Tôi ngoái đầu lại, chờ đợi.

- Lại đây một tí đã.

Maria cố nhịn cười, nói bằng một giọng thân mật :

- Tôi rất sung sướng vì có dịp được gọi tên anh !

Maria đứng trên bậc thang vì vậy mà tôi buộc phải ngước lên mới nhìn thấy khuôn mặt cô mơ hồ trong bóng tối.

- Anh định về thật đấy à ? - Cô hỏi bằng một giọng nghiêm túc cố giấu tiếng cười chỉ chực bật ra.

Tôi tiến lên một bước, tim đập loạn xạ, không biết là nên vui hay buồn. Thật khó mà có thể nghĩ rằng hy vọng của tôi sẽ đạt được.

- Thế cô muốn tôi sẽ ở lại hay sao ? - Tôi hỏi.

Maria bước xuống và dưới ánh sáng của ngọn đèn đường có thể nhìn rõ khuôn mặt của cô. Trong cặp mắt màu đen ánh lên một nụ cười tinh nghịch.

- Thế anh không đoán được tại sao tôi gọi anh quay lại à ?

Tôi đoán được ! Tôi sẵn sàng đâm bổ về phía nàng, ôm chặt nàng trong cánh tay của mình. Nhưng có một sức mạnh vô hình nào đó đã giữ tôi lại. Tôi không thể nói được một cách chính xác đó là sự bối rối hay là nỗi lo sợ. Mặt tôi nóng bừng lên. Không ! Không thể được ! Tôi phải kìm chế cơn xúc động bất ngờ này lại !

- Anh làm sao thế ? - Maria đặt tay lên má tôi hỏi khẽ. - Trông anh cứ như là sắp khóc ấy. Đúng là anh cần một người mẹ hơn là một người chị. Thế anh định đi thật đấy à ?

- Vâng.

- Chúng ta đã thỏa thuận là sẽ không gặp nhau ở " Atlantích " nữa phải không ?… - Đúng thế… Chúng ta sẽ gặp nhau vào ban ngày… - Rõ rồi, nhưng ở đâu ?

Tôi lúng túng nhìn cô. Về chuyện ấy tôi chưa nghĩ đến.

- Vì thế mà cô gọi tôi lại phải không ?

- Tất nhiên rồi… Anh chẳng giống những người đàn ông khác một chút nào cả. Những người khác bao giờ cũng lợi dụng những dịp như thế để làm cho cuộn chỉ rối thêm lên, còn anh thì ra về mà chẳng hỏi xem chúng ta sẽ gặp nhau ở đâu. Hay là anh tin rằng bất kỳ lúc nào anh cũng có thể tìm thấy tôi ở chỗ ấy ?

Những lời nói của Maria đã xua tan mọi ý nghĩ ngờ vực trong đầu tôi. Tôi không bao giờ có ý nghĩ về một mối tình nhẹ dạ, giả dối. Không ! Hãy cứ để cho Đức Mẹ trong chiếc áo choàng lông nghĩ rằng tôi là một kẻ ngờ nghệch. Nhưng ý nghĩ khác chợt đến với tôi : biết đâu sau đó Maria sẽ cười tôi về sự nhút nhát, khờ khạo đó. Điều ấy tôi không thể nào chịu đựng được. Tôi đã trải qua những nỗi đau như thế, chính vì vậy mà tôi đã quay lưng lại với mọi người, thu mình lại trong nỗi cô đơn của mình và đánh mất tất cả mọi niềm hy vọng.

Nhưng bây giờ tôi đã bình tâm trở lại. Tôi cảm thấy xấu hổ với những ý nghĩ ngờ vực thấp hèn của mình. Lòng tôi tràn ngập một niềm biết ơn đối với người thanh nữ đã giải phóng cho tôi khỏi những ý nghĩ nặng nề ấy.

- Cô là một con người kỳ lạ ! - Tôi thốt lên với một sự can đảm không ngờ.

- Anh hãy thận trọng hơn nữa trong những kết luận của mình. Anh có thể rất dễ bị nhầm lẫn đấy.

Tôi nắm lấy tay Maria và áp nó lên môi. Hai hàng mi mắt tôi đẫm lệ. Maria nhìn tôi bằng cặp mắt trìu mến, dịu dàng. Đấy ! Chính hạnh phúc đang ở ngay trước mặt tôi đấy thôi, còn phải đi tìm đâu xa nữa ! Tim tôi như ngừng đập. Đột nhiên Maria rụt tay lại :

- À, thế anh sống ở đâu nhỉ ?

- Trên phố Luýtxôp… - Cũng gần đây thôi. Chiều mai anh đợi tôi ở đây nhé.

- Làm sao tôi tìm thấy căn hộ của cô ?

- Tôi sẽ đứng ở cửa sổ đợi anh. Anh không cần phải lên đấy làm gì.

Nói xong Maria mở cửa ra và bước vào nhà. Tôi cũng vội quay về nhà trọ cảm thấy trong lòng nhẹ nhõm, sảng khoái. Khuôn mặt Maria vẫn như hiện lên trước mắt và tôi vừa đi vừa lảm nhảm một điều gì không rõ. Bỗng tôi nghe thấy tôi đang nhắc tới tên nàng với những hình dung từ đẹp nhất. Không thể kìm nổi niềm hạnh phúc đang trào lên trong lòng và tôi bật cười thầm. Khi về tới nhà trọ, trời đằng đông đã nhuốm một màu hồng nhạt. Sáng hôm ấy, lần đầu tiên trong cả cuộc đời mình, kể từ những ngày còn thơ ấu, tôi đã lên giường ngủ mà không hề hối tiếc về sự vô vị và trống rỗng trong cuộc sống của mình. Cũng là lần đầu tiên cái ý nghĩ buồn bã thường ngày không còn day dứt tôi nữa : " Thế là một ngày đã trôi qua và những ngày khác cũng sẽ trôi đi như thế. Chẳng có gì tốt đẹp chờ ta ở phía trước cả ".

Hôm sau tôi không đến nhà máy. Vào lúc hai giờ rưỡi chiều tôi đã có mặt ở cạnh nhà Maria Puđer. " Mình đến có sớm lắm không ? " - Tôi nghĩ thầm. Hôm qua Maria nghỉ việc rất muộn sau đó lại còn mất ngủ vì tôi nữa. Một cảm xúc dịu ngọt, ấm áp tràn ngập lòng tôi. Tôi mường tượng ra Maria đang ngủ trên giường, mái tóc xõa trên gối, ngực phập phồng theo hơi thở đều đặn. Tôi chưa bao giờ cảm thấy mình hạnh phúc như thế. Tất cả sự đam mê cùng với một tình yêu trong sáng tôi đã dành trọn cho người con gái ấy. Tôi hiểu rằng mọi sự xét đoán của tôi về Maria đều dựa trên những giả thuyết và ước đoán, nhưng tôi không nghi ngờ một chút nào về sự chính xác của chúng.

Có thể nói toàn bộ cuộc đời tôi đã trôi qua trong sự chờ đợi cuộc gặp gỡ với cô gái này. Tôi đã cố công tìm kiếm một hình ảnh lý tưởng, đã nghiên cứu kỹ càng từng người mà tôi đã gặp và bây giờ tôi không thể cho phép những cảm giác nhạy bén của mình đánh lừa mình được. Cho đến nay linh cảm của tôi chưa bao giờ nhầm lẫn. Những cảm giác do sự xét đoán ban đầu mang lại và sau đó được khẳng định bằng lý trí và kinh nghiệm thường tỏ ra là đúng. Tất nhiên cũng có những trường hợp tôi đánh giá sai về một con người nào đó. Ấn tượng ban đầu có thể là tốt nhưng sau đó tôi đã nhanh chóng nhận ra mình lầm. " Thấy chưa ! - Tôi tự xỉ vả mình. - Ấn tượng ban đầu thường hay đánh lừa người ta lắm ". Nhưng cùng với thời gian tôi dần dần phải thừa nhận rằng ấn tượng ban đầu thường rất chính xác.

Tôi cảm thấy một cách rõ ràng tôi không thể sống được nếu thiếu Maria. Ban đầu chính tôi cũng ngạc nhiên với ý nghĩ đó. Mới gặp người ta một lần, rồi đùng một cái, thiếu người ta không thể sống được. Nhưng những chuyện như thế vẫn thường xảy ra lắm chứ. Hạnh phúc đến sau bao nhiêu chờ đợi bao giờ cũng đầy thích thú. Toàn bộ cuộc sống của tôi đã trôi qua một cách vô nghĩa, ngu xuẩn cũng bởi tại tôi chưa gặp được một người nào thật sự gần gũi với tôi. Thật là mù quáng khi xa lánh tất cả mọi người chỉ vì nỗi sợ mọi người sẽ đoán được những ý nghĩ thầm kín của mình. Càng ngày tôi càng nghi ngờ cái quan niệm cho rằng sự mệt mỏi, nỗi thất vọng, sự bất mãn là những triệu chứng của bệnh thần kinh. Hai tiếng đồng hồ để đọc một cuốn sách hay còn có ý nghĩa hơn là hai năm sống một cách vô vị. Với cách suy nghĩ như thế tôi cảm thấy tất cả cái vô nghĩa trong sự tồn tại của con người và thường lại rơi vào nỗi tuyệt vọng sâu sắc.

Nhưng bây giờ thì tất cả đã thay đổi. Kể từ lúc tôi nhìn thấy bức chân dung của người thanh nữ ấy mới chỉ có vài tuần trôi qua thôi, nhưng trong khoảng thời gian ngắn ngủi đó tôi đã cảm nhận được nhiều hơn so với cả quảng đời trước đây. Bây giờ mỗi một ngày, một giờ trôi qua và ngay cả trong giấc ngủ nữa cuộc sống của tôi đều đầy những ý nghĩ sâu sắc. Không phải chỉ có cơ thể của tôi - một cơ thể đã tồn tại chỉ để chịu đựng sự mệt nhọc - mà ngay cả tâm hồn tôi cũng đã hồi sinh trở lại. Tất cả những gì cho đến nay còn giấu kín trong lòng bỗng như được đánh thức dậy, biểu lộ ra ngoài và trước mắt tôi đã mở ra một thế giới hoàn toàn mới mẻ, thú vị và đầy hấp dẫn. Maria Puđer không những đã giúp cho tôi thêm tin tưởng vào sức mạnh của tâm hồn mình mà nàng còn là người đầu tiên tôi gặp trong đời đã rộng rãi chia sẻ sự phong phú của tấm lòng mình cho người khác. Tâm hồn, có lẽ tất cả mọi người đều có, nhưng không phải ai cũng nhận thức được điều đó. Phần lớn mọi người từ lúc sinh ra cho đến khi chết đều tự cho rằng mình cũng có cuộc sống nội tâm phong phú và sâu sắc. Cái thế giới nội tâm ấy chỉ được hé ra khi chúng ta gặp được những người tâm đầu ý hợp. Đến lúc ấy thì mọi lý lẽ khô khan của lý trí, mọi sự tính toán nhỏ nhen đều trở nên vô nghĩa. Và chính lúc ấy bắt đầu một cuộc sống khác của chúng ta - Cuộc sống tinh thần. Tất cả mọi nỗi hoài nghi, mọi nỗi lo sợ đều tan thành tro bụi và hai tâm hồn, bất chấp mọi hàng rào ngăn cách sẽ tiến lại gần nhau.

Tôi không nhận ra chính bản thân mình nữa. Tính rụt rè, nhút nhát cố hữu của tôi đã biến đi đâu ? Trước người thanh nữ ấy tôi sẵn sàng bộc lộ tất cả những đức tính tốt đẹp cùng với những thiếu sót ; sẵn lòng phơi bày những mặt mạnh cùng với những mặt yếu một cách đầy đủ cho đến những điều vụn vặt nhất. Tôi là người như thế nào thì cứ để cho cô ấy hiểu tôi như thế. Biết bao nhiêu điều tôi muốn nói với cô ấy. Bản chất vốn là một người trầm lặng và trong mọi trường hợp tôi vẫn hay nghĩ : " Cần gì phải nói, có kết quả gì đâu ". Cho đến lúc ấy dựa vào trực giác của mình - Mặc dù đôi lúc nó chẳng có gì là chắc chắn - tôi vẫn thường nghĩ về những người mà tôi đã gặp : " Người ấy sẽ chẳng hiểu mình đâu ". Và bây giờ cũng dựa vào trực giác tôi có thể nói một cách chắc chắn rằng : " Cô ấy sẽ hiểu mình !… ".

Với những suy nghĩ như thế tôi đã ra đến sông đào uốn quanh quảng trường Tigarten ở phía Nam. Đứng ở trên cầu có thể nhìn thấy rất rõ nhà Maria. Đã gần ba giờ. Khó mà phân biệt được gì sau những tấm kính cửa sổ lấp lóa ánh mặt trời. Tôi đứng dựa vào thành cầu ngắm nhìn dòng nước phẳng lặng của dòng sông. Mưa bắt đầu rơi làm cho mặt nước gợn lăn tăn. Xa hơn một chút người ta đang chuyển rau tươi và trái cây từ xà lan lên những chiếc xe tải. Hàng cây mọc bên bờ sông lặng lẽ trút những lá vàng. Trước khi chạm đến mặt nước những chiếc lá xoay xoay trong không gian như những cánh bướm. Lạy thánh Ala ! Thật kỳ diệu biết bao cái buổi chiều ảm đạm ấy ! Có phải lúc nào chúng ta cũng có dịp may được chiêm ngưỡng những biến đổi hết sức nhỏ bé của thiên nhiên, quan sát vòng tuần hoàn nghiêm ngặt của nó. Thật là sung sướng khi cuộc sống của anh đầy những ý nghĩ chân thành, tốt đẹp, khi anh biết rằng trên trái đất này có một người để anh có thể giãi bày tất cả những ý nghĩ từ đáy lòng mình. Trên đời liệu có hạnh phúc nào hơn thế nữa không ? Tay nắm tay với người mình yêu quý, bước chầm chậm trên những đường phố còn đẫm nước mưa hay cùng ngồi với nhau ở một chỗ nào đó, mắt nhìn thẳng mắt. Tôi có thể nói với Maria rất nhiều, nhiều hơn cả những gì tôi có thể tự nói với lòng mình. Những ý nghĩ cứ dồn dập hiện lên trong óc đến nỗi không kịp sắp đặt cho chúng mạch lạc. Ồ ! Thật là sung sướng khi được nắm lấy tay nàng, sưởi cho những ngón tay lạnh giá ấy ấm lên ! Và chỉ cần một lời thôi, chỉ một lời là đủ để chúng tôi có thể trở thành những người thân yêu nhất.

Thêm nửa tiếng nữa trôi qua. Không hiểu giờ này Maria đã dậy chưa nhỉ ? Có nên đến gần nhà nàng không ? Chính nàng đã nói sẽ đứng đợi ở cửa sổ mà. Maria có đoán được tôi đang đợi nàng ở đây không ? " Hay là nàng sẽ không đến ? " Một ý nghĩ ngờ vực chợt lóe ra, nhưng ngay lập tức tôi vội xua nó đi. Nghĩ như thế có nghĩa là mình không tin nàng, chẳng khác gì tự tay phá sập ngôi nhà do chính mình dựng nên. Mặc dù tôi đã cố gắng tự trấn an nhưng nỗi lo ngại không vì thế mà giảm đi. Có thể đột nhiên nàng bị ốm chăng ? Hay là có việc gì đấy làm nàng không thể chờ mình được. Chắc chắn là có chuyện gì mất rồi ! Mà nói chung hạnh phúc không thể đến một cách dễ dàng như mình mong muốn được.

Nỗi lo lắng của tôi mỗi lúc một tăng dần lên, tim đập dồn dập. Những gì đã xảy ra hôm qua chỉ xảy ra một lần trong đời và không thể chờ đợi điều ấy xảy ra một lần nữa. Tôi cố tìm mọi lý do để tự an ủi mình. Có thể sự thay đổi đột ngột này sẽ chẳng hứa hẹn điều gì tốt đẹp. Có nên quay lại cuộc sống cũ chăng ? Cho dù đó là một cuộc sống đơn điệu nhưng yên tĩnh, phẳng lặng. Tôi quay lại và bất thần thấy Maria đứng ngay bên cạnh. Nàng mặc áo bành tô mỏng, đội chiếc mũ bê-rê màu xanh sẫm, đi đôi giày thấp gót. Khuôn mặt Maria rạng rỡ. Nàng tiến đến gần tôi chìa tay ra :

- Té ra là anh đợi tôi ở đây à. Anh đợi tôi lâu chưa ?

- Gần một tiếng rồi ! Tôi hồi hộp trả lời, giọng run run.

Có lẽ cho rằng trong câu nói của tôi có ý trách móc, Maria nói tiếp, giọng nửa đùa nửa thật :

- Chính anh là người có lỗi, anh bạn thân mến của tôi ạ ! Tôi đã đợi anh một tiếng rưỡi đồng hồ rồi cơ ! Nhưng làm sao mà tôi biết được là anh thích cái chỗ nên thơ này ? Tình cờ tôi nhìn thấy anh đấy chứ.

" Cô ấy đã đợi mình ! Như vậy là mình cũng có ý nghĩa nào đó đối với cô ấy đấy chứ ! ".

- Cảm ơn ! - tôi nói khẽ, nhìn thẳng vào mắt Maria.

- Vì sao mà anh cảm ơn ? - Maria hỏi, rồi không đợi tôi trả lời cô khoác tay tôi nói tiếp. - Ta đi thôi anh !

Tôi rảo bước cho hòa nhịp đôi chân thoăn thoắt của cô. Tôi không dám hỏi cô chúng tôi đi đâu. Hai người cùng im lặng. Những giây phút im lặng làm cho tôi thích thú, nhưng tôi vẫn cảm thấy bối rối. Mới chỉ một khoảnh khắc trước đó trong đầu óc tôi đang còn biết bao ý nghĩ sâu sắc thế mà bây giờ không hiểu chúng biến đi đằng nào rồi. Lúng túng không biết bắt đầu câu chuyện ra sao, tôi liếc sang người bạn gái của tôi. Maria vẫn bước đi lặng lẽ, mắt nhìn xuống như không nhận thấy sự lúng túng và hồi hộp của tôi, trên môi phảng phất một nụ cười thanh thản. Tay trái của cô nằm im trên cánh tay tôi, ngón trỏ hướng về phía trước.

Mấy phút như thế trôi qua. Tôi lại nhìn sang phía Maria. Cặp lông mày vốn đã cong của cô hơi dướn lên, trán nhăn lại, nhìn rõ cả những mạch máu nhỏ li ti màu xanh nhạt trên mi mắt. Hai hàng mi dài màu đen lấm tấm những hạt mưa nhỏ hơi động đậy, những món tóc xõa ra khỏi chiếc mũ bê-rê cũng dính đầy bụi nước.

-Sao anh nhìn tôi chăm chú thế ? - Maria hỏi.

Tôi đã nghĩ đến câu hỏi này từ trước. Lần đầu tiên trong đời, tôi dám mạnh dạn nhìn thẳng vào một người phụ nữ. Kỳ lạ hơn nữa là tôi vẫn cứ tiếp tục nhìn sau khi người đó đã hỏi tôi như thế. Tôi ngạc nhiên vì sự can đảm của mình.

- Cô có khó chịu không ? - Tôi trả lời nàng bằng một câu hỏi.

- Tôi không hỏi vì điều ấy ! Ngược lại tôi lại thấy thoải mái.

Tôi nhìn vào cặp mắt màu đen của Maria hỏi tiếp :

- Cô có phải là người Đức không ?

- Người Đức. Nhưng sao anh lại hỏi điều ấy ?

- Là bởi vì tóc cô không vàng, mắt không xanh.

- Không phải tất cả phụ nữ Đức đều tóc vàng. - Maria mỉm cười trả lời. Sau đó ngập ngừng cô nói tiếp :

- Cha tôi là người Do Thái, mẹ tôi là người Đức. Nhân tiện nói thêm tóc mẹ tôi cũng không vàng.

- Có nghĩa cô là người Do Thái ?

- Vâng… Tôi hy vọng anh không phải là người bài Do Thái ?

- Ồ không, tại sao cô lại nghĩ thế ? Ở bên Thổ Nhĩ Kỳ chúng tôi hầu như không có người Do Thái. Chẳng qua tôi nghĩ là… - Vâng, tôi đúng là người Do Thái. Cha tôi sinh ra ở Praba và ông đã cải sang đạo Thiên Chúa từ khi tôi chưa sinh… - Có nghĩa cô là một người Kitô giáo ?

- Không ! … Tôi chẳng theo đạo nào cả !

Maria im lặng và tôi không hỏi thêm gì nữa. Chúng tôi bước chậm rãi về phía ngoại ô thành phố. Tôi lại muốn tò mò thêm xem chúng tôi đang đi đâu ? Thời tiết này không phù hợp lắm với một cuộc dạo chơi ở ngoại ô. Mưa vẫn tiếp tục rơi.

- Chúng ta đi đâu ? - Cuối cùng chính Maria hỏi tôi.

- Tôi không biết.

- Thế anh không quan tâm đến chuyện đấy à ?

- Tôi đã phó thác việc ấy cho cô… Cô muốn đi đâu tôi sẽ đi đấy.

Maria quay lại phía tôi, trên khuôn mặt trắng nhợt những giọt mưa nhỏ lấp lánh như những giọt nước đọng trên cánh hoa.

- Anh đúng là một người dễ bảo thật ! Chả lẽ anh không có những khát vọng, ước mơ của mình à ?

- Chính cô đã cấm tôi không được nói ra những khát vọng của mình là gì ? - Tôi nhắc Maria nhớ lại những lời cô đã nói.

Nàng đành phải tảng lờ không trả lời tôi.

- Cô đã nói đùa phải không ? Hay là bây giờ cô đã thay đổi quan điểm của mình.

- Không ! Không đời nào ! Maria cương quyết phản đối. - Tôi vẫn giữ nguyên quan điểm ấy… Nói xong Maria lại đăm chiêu suy nghĩ. Lúc ấy chúng tôi đang đi dọc theo một hàng rào cao.

- Ta có nên rẽ vào đây không ? - Maria đi chậm lại, đề nghị.

- Đây là gì thế ?

- Vườn bách thảo.

- Cô muốn sao cũng được… - Nếu vậy chúng ta sẽ vào đây… Tôi rất thích khu vườn này, đặc biệt là những lúc trời mưa.

Trong công viên, ngoài chúng tôi ra không một bóng người. Chúng tôi đi mãi trên những con đường rải cát vàng nhạt. Mặc dù đã sang thu nhưng lá vàng mới chỉ lác đác rụng. Dọc theo bờ hồ là con đường lát đá, cỏ dại mọc chen đầy những mạch ghép. Trên mặt hồ phẳng, lặng, những chiếc lá vàng nằm bất động. Trong những căn nhà kính trồng đầy những loại cây lạ, có những cây thân to còn lá thì nhỏ xíu.

- Đây là chỗ đẹp nhất trong thành phố Berlin. - Maria nói - vào mùa này ở đây hầu như không bóng người. Những loài cây sinh trưởng từ những đất nước xa xôi trồng ở đây bao giờ cũng gây cho tôi một cảm giác buồn buồn. Chúng sống ở đây, trên đất khách quê người chắc cũng chẳng dễ dàng gì cho dù có được chăm sóc chu đáo đến đâu đi nữa. Bầu trời trên thành phố Berlin trong một năm chỉ có khoảng một trăm ngày là quang đãng, hai trăm sáu mươi lăm ngày còn lại lúc nào cũng có mây. Dù có được chiếu sáng nhân tạo trong những nhà kính thì cũng không thể nào cung cấp đầy đủ ánh sáng và hơi ấm cho những loài cây ấy. Không phải là chúng đang sống mà là kéo lê cuộc đời khổ ải của mình. Đó không phải là sự nhạo báng thiên nhiên hay sao ? Chỉ vì để tiêu khiển cho một số kẻ vô công rồi nghề đang buồn chán mà người ta đã dứt những cơ thể sống ra khỏi quê hương, khỏi môi trường sống quen thuộc của nó ném vào một nơi xa lạ.

- Nhưng xin lỗi, như thế chính cô cũng là một kẻ vô công rồi nghề hay sao ?

- Vâng. Và mỗi lần đến đây tim tôi lại đau nhói vì một cảm giác buồn bã… - Nếu vậy sao cô lại đến đây ?

- Chính tôi cũng không hiểu nữa.

Maria ngồi xuống ghế đá ướt. Tôi cũng ngồi xuống cạnh nàng.

- Nhìn những loài cây ấy bao giờ tôi cũng nghĩ về bản thân mình - Maria nói tiếp, tay phủi những giọt nước mưa bám trên tóc. - Có thể chính tổ tiên của tôi đã từng sống ở những nơi quê hương của những loài cây này. Và số phận đã ném chúng tôi lang bạt trên khắp thế giới như chúng. Chắc anh chẳng thích thú gì những chuyện như thế này. Thật ra đối với tôi cũng vậy, chẳng qua là tôi thích suy nghĩ, và ở đây rõ ràng là có một điều gì đó đáng phải suy nghĩ. Anh biết không, tôi không chỉ sống bằng cuộc sống thực mà còn sống bằng trí tưởng tượng của mình nữa. Cuộc sống đối với tôi như là một giấc mơ ảm đạm. Có lẽ anh đã nhìn tôi bằng cặp mắt khinh bỉ khi thấy tôi làm việc ở tiệm nhảy " Atlantích ". Tôi cũng chẳng thích gì công việc ấy nhưng đôi khi nó cũng làm cho tôi đỡ buồn. Mà nói thật với anh tôi không còn lối thoát nào khác. Tôi còn phải chăm sóc mẹ, mà dựa vào số tiền bán được một vài bức tranh thì không thể sống nổi… Có lẽ anh cũng đã từng vẽ.

- Vâng, cũng có vẽ chút ít… - Tại sao anh lại không vẽ nữa ?

- Sau khi tôi đã hiểu rằng mình không có tài.

- Tôi tin rằng anh đã nhầm. Lần đầu tiên khi nhìn thấy anh trong phòng triển lãm, tôi đoán ngay rằng anh là một người yêu thích hội họa. Chỉ cần nhìn khuôn mặt anh là đủ rõ. Tốt hơn cả là anh cứ công nhận anh không có can đảm đi. Đàn ông không thể hèn nhát thế được. Tôi nói vậy là vì lợi ích của anh. Còn đối với tôi sự can đảm ấy không quan trọng lắm. Tôi chỉ muốn truyền vào tranh của mình những xét đoán về con người. Có lẽ trong việc này tôi đã đạt được một vài kết quả nhất định. Nhưng đấy cũng chỉ là một công việc vô ích bởi vì những người mà tôi khinh ghét thì không hiểu được ý đồ của tôi, còn những người có khả năng hiểu được điều ấy… những người này rất ít. Và như vậy kết quả là hội họa cũng như những ngành nghệ thuật khác đã không nhận được sự hưởng ứng, ngay cả trong số những người mà nó phụng sự. Mặc dù vậy tôi vẫn rất trân trọng công việc này. Tôi chỉ không muốn hội họa là nguồn thu nhập duy nhất trong cuộc sống của tôi, bởi nếu không như thế lúc đó tôi sẽ phải sáng tác không phải những gì mình thích mà là những gì mà người ta đòi hỏi ở tôi. Điều ấy tôi không thể nào chịu đựng được, chẳng thà đi ăn xin còn hơn. Tôi chẳng tiếc thân mình đâu… Như vậy đấy, anh bạn thân mến của tôi ạ ! Maria thốt lên và đập tay vào đầu gối tôi như người nhà với nhau. - Về thực chất, công việc của tôi cũng chẳng khác gì với những công việc khác của mọi người… Có lẽ hôm qua anh đã nhìn thấy một tên say rượu nhảy xổ lên hôn vào vai tôi ? Nhưng tại sao ông ta lại không được hôn ? Ông ta đã trả tiền để có quyền làm thế cơ mà ! Mà vai tôi người ta vẫn khen là đẹp. Có thể anh cũng muốn hôn tôi chăng ? Anh có tiền không ?

Tôi có cảm tưởng như mình đã nuốt mất lưỡi. Tôi bối rối, cắn môi không biết nói sao. Maria nhìn tôi, lông mày nhíu lại, mặt trắng bệch như phấn.

- Anh không có quyền thương hại tôi, Raip ạ ! - Cô hét lên. - Chỉ cần tôi cảm thấy anh tỏ ra thương hại tôi thì chúng ta sẽ không bao giờ gặp nhau nữa đâu !

Thấy khuôn mặt bối rối và có lẽ thảm hại của tôi, Maria đặt tay lên vai tôi nói khẽ :

- Anh đừng giận ! Tôi cho rằng chúng ta cần phải nói thẳng với nhau mọi chuyện cho dù điều ấy có thể làm tổn hại đến tình bạn của chúng ta. Những chuyện lấp lửng chỉ có hại mà thôi. Nếu cuối cùng mà chúng ta vẫn không hiểu nhau thì cũng chẳng sao. Chúng ta sẽ chia tay nhau. Chính anh cũng biết rằng chúng ta là những kẻ không thoát khỏi cảnh cô đơn và vì vậy mọi sự gần gũi dễ bị nhầm lẫn. Trong những mối quan hệ gần gũi nhất bao giờ cũng còn lại một ranh giới nào đó không vượt qua được, và một khi càng tin vào điều ấy người ta lại càng thất vọng hơn. Họ cũng có thể tránh khỏi thất vọng này khi họ đã hiểu hết giới hạn điều có thể làm được và không nhầm lẫn giữa ước mơ và thực tại. Điều quan trọng nhất là hãy nhìn nhận thực tế như nó vốn có. Đấy là biện pháp duy nhất có thể ngăn ngừa cho những ước mơ khỏi bị tan vỡ… Chúng ta ai cũng phải trải qua những nỗi đau khổ, nhưng nếu có quyền thương hại ai thì người đó chỉ có thể là chính bản thân mình mà thôi. Thương hại người khác có nghĩa là khoe khoang những ưu thế của mình… Thôi, chúng ta đi đi… Chúng tôi đứng lên, phủi những giọt mưa bám trên áo khoác và quay về. Tiếng cát ướt lạo xạo dưới chân.

Trời đã tối nhưng chưa có đèn đường. Chúng tôi về theo đường cũ. Tôi khoác tay Maria. Cùng lúc trong lòng tôi cảm thấy sung sướng hòa lẫn với sự lo âu. Sung sướng vì tình cảm của chúng tôi, suy nghĩ của chúng tôi giống nhau và chúng tôi là những con người thật sự gần nhau. Nhưng chúng tôi còn có điều khác nhau : Maria nhìn nhận cuộc sống bằng cặp mắt tỉnh táo, không chút ảo tưởng, trong khi tôi cho rằng nếu nhìn nhận con người như người đó vốn thế thì khó có thể xích lại gần nhau được.

Tôi rất tôn trọng sự thật nhưng không thể chấp nhận cho nó cản trở chúng tôi xích lại với nhau. Sự công bằng của con người đòi hỏi chúng ta phải biết bỏ qua những điều vặt vãnh. Vì sự hòa hợp của tâm hồn, sẵn sàng hy sinh những sự thật nhỏ bé vì một sự thật khác lớn lao hơn, quan trọng hơn.

Chắc chắn là cô gái này đã trải qua những nỗi thất vọng cay đắng, chịu sự ảnh hưởng sâu sắc của môi trường. Phải chăng vì thế mà cô xét đoán mọi việc một cách lạnh lùng, nghiêm khắc ? Maria phải sống giữa những người mà cô không thích, không những thế lại còn phải mỉm cười làm duyên với họ nữa. Tất cả những điều ấy đè nặng lên người, làm cho cô trở nên hoài nghi, thiếu tin tưởng. Còn tôi ? Suốt cả cuộc đời tôi sống xa lánh mọi người. Họ không làm phiền tôi nhiều lắm và vì vậy mà tôi cũng không căm ghét họ, chỉ có cảm giác cô đơn là luôn trĩu nặng trong lòng. Để thoát khỏi cảm giác ấy tôi sẵn sàng bỏ qua một vài thiếu sót của những người thân.

Chúng tôi đã đến trung tâm thành phố lúc nào không hay. Ở đây, đường phố được chiếu sáng rực rỡ, người đi lại nhộn nhịp. Maria đang nghĩ về một điều gì đó. Khuôn mặt cô buồn buồn.

- Sao cô có vẻ buồn thế ? - Tôi rụt rè hỏi.

- Không ! - Maria trả lời. - Tôi chẳng có lý do gì để buồn cả. Ngược lại tôi hài lòng vì cuộc dạo chơi hôm nay. Rất hài lòng… Qua nét mặt cô tôi đoán mọi việc không hoàn toàn như cô nói. Cặp mắt cô như đang nhìn thấu vào một vật gì đó, còn nụ cười trên môi có vẻ lạnh lùng khó hiểu.

- Tôi không muốn về nhà ! - Bỗng nhiên Maria nói một cách cương quyết. - Chúng ta cùng đi ăn tối ở đâu đó. Còn lâu mới đến giờ làm việc của tôi.

Lời đề nghị của Maria làm cho tôi bối rối, nhưng tôi liền trấn tĩnh ngay lại. Chúng tôi bước vào một khách sạn lớn ở khu tây Berlin. Trong góc phòng, một dàn nhạc toàn phụ nữ mặc quần áo dân tộc chơi những giai điệu quen thuộc. Chúng tôi ngồi xuống một chiếc bàn phía ngoài và đặt bữa tối có thêm rượu vang.

Tâm trạng buồn rầu của Maria dần dần lan sang tôi. Một nỗi buồn vu vơ đè nặng trong lòng. Thấy tôi như thế, Maria cố gắng làm cho tôi trở nên tươi tỉnh lên :

- Làm sao mà anh ỉu xìu thế ? - Cô đập vào tay tôi, mỉm cười nói. - Một người đàn ông lần đầu tiên ngồi trong khách sạn với một cô gái trẻ đẹp cần phải vui vẻ và mau mồm, mau miệng hơn chút nữa.

Có thể nhận thấy dù Maria cố tình bông đùa, nhưng trong lòng có điều gì không vui. Cô lơ đãng nhìn khắp phòng, uống một chút rượu rồi bất ngờ nhìn thẳng vào tôi hỏi :

- Tôi biết làm gì với mình được hả anh bạn ? Tôi là một người như thế và không thể trở thành một người khác được.

Tôi chỉ lờ mờ hiểu được ý nghĩa câu nói. Có thể chính cô cũng đang bị những ý nghĩ giống như của tôi giày vò.

Maria nhìn rất lâu vào một điểm trong không gian và trên khuôn mặt trắng trẻo màu ngọc trai của cô như có một bóng đen thoáng qua.

- Anh đừng giận tôi !… Cô nói bằng một giọng run run, cố ghìm nỗi xúc động. - Tôi muốn nói với anh một cách chân thành, cởi mở để anh đừng có hy vọng hão huyền !… Chỉ có điều mong anh đừng bực mình. Tối hôm qua chính tôi đã đến trước với anh… Tự tôi lại đề nghị anh đưa tôi về nhà… Hôm nay lại mời anh đi chơi… Cùng ăn tối với anh trong khách sạn… Anh có thể cho tôi là một người đàn bà nhẹ dạ… Nhưng anh hiểu cho : Tôi không yêu anh đâu… Tôi đã nghĩ về điều đó từ hôm qua. Tôi không yêu anh… Tôi biết làm gì với chính bản thân mình được ? Anh là một chàng trai rất dễ thương, rất đáng yêu và có thể là trong anh có những đức tính mà những người đàn ông khác không có. Tôi không phủ nhận rằng tôi rất thích nói chuyện với anh, tranh luận, cãi nhau với anh, giận dỗi rồi lại làm lành… Nhưng đấy chưa phải là tình yêu ! Chắc anh ngạc nhiên, không hiểu tôi nói như thế để làm gì phải không ?… Để anh đừng có hy vọng chờ đợi ở tôi những gì mà tôi không thể cho anh được và đừng có giận dỗi về chuyện ấy !… Tốt nhất là tôi nói thẳng với anh như thế để anh đừng có nghĩ rằng tôi đã lừa dối anh. Dù anh không giống với những người đàn ông khác nhưng anh vẫn là đàn ông, mà tất cả đàn ông như tôi biết đều làm cho tôi bực mình, phẫn nộ khi họ biết rằng tôi không yêu họ và không thể yêu được họ… Mà tôi có lỗi gì kia chứ ? Tại sao họ lại cho rằng tôi là người có lỗi ? Có phải vì tôi không đáp ứng được những hy vọng của họ ? Nhưng tôi có hứa hẹn với họ điều gì đâu ? Thật chẳng công bằng tí nào khi người ta đổ hết lỗi lên đầu tôi. Tôi không muốn sau này anh cũng nghĩ xấu về tôi như thế… Anh có thể lại ghi thêm bàn thắng ấy vào cho mình được đấy.

Tôi vô cùng sửng sốt nhưng cố giữ bình tĩnh, dè dặt nói :

- Cô nói chuyện ấy thật vô ích. Tình bạn của chúng ta sẽ hoàn toàn dựa trên cơ sở cô mong muốn.